Polo Avieiro de dona Emilia (18): E o Cisne, de que vai?.

Carlos Méixome Quinteiro historiador e escritor galego

Na extensa obra pardobazaniana, El cisne … non é unha obra menor. Resultaba bastante estraño que, durante anos, non houbese posibilidade de consultala agás no papel biblia das obras completas ou en reproducións facsímiles dixitais; a atención que se lle prestou nos últimos tempos e as posibilidades de reprodución baixo demanda permiten que hoxe sexa máis doado adquirila.

AVANTAR ACTIVIDADES

Imposible lela na lingua que dona Emilia non consideraba literaria, pero coa que, non sei se ao seu pesar, comparte espazo simbólico na súa vella casona da rúa Tabernas coruñesa. Sería grande que o concello carballiñés se recoñecese vilamortán e promovese unha versión na lingua propia do país do Avieiro. Dáme a impresión de que O cisne… soaría ben. Podería comezar así: “Por tras do piñeiral, o sol, ao poñerse, deitaba unha banda de fogo, contra a que resaltaban, asemellándose a columnas de bronce, os toros dos piñeiros”.

Levamos case catro meses coa mosca de El cisne a zunir tras a orella, mais aínda non demos conta de que vai o conto da primeira das novelas da que demos en denominar “triloxía do Avieiro”. Aquela paisaxe da que dona Emilia, “refractaria a la descripción urbana, en que todavía no he acertado en complacerme”, gozaba cando o verán era para ela unha serie de paseos por Galicia “a caballo, a pie, en carruaje, que empezaron a revelarme las hermosuras de la tierra e hicieron de mi más adelante una incansable paisajista enamorada del gris de las nubes, del olor de los castañares, de los ríos espumantes presos de las hoces”[1].

El cisne de Vilamorta nunha edición de 1946, tan cutre como o franquismo imperantw

Imos, a xeito de exercicio escolar, ofrecerlles unha síntese apurada da trama da cuarta mellor novela da Pardo Bazán, segundo algunhas das opinións que prenderon no seu engado, aínda que ignoren todo de Vilamorta[2] e das claves antropolóxicas acaídas para a súa interpretación.

O protagonista, El cisne, ao que Clarín cualifica de “pobre diablo que imitaba las rimas de Becquer” e se asemella a “un pedazo de madera”[3], é Segundo García, avogado e fillo de avogado. Rematou os estudos composteláns de dereito pola súa moita memoria, non polas ganas; que, para arrepío paterno, tampouco ten para exercer a profesión. Goza pola contra con fantasías literarias, variadas e caprichosas lecturas e paseos entre “rumorosos piñeirais” que interrompe para recitar os seus propios versos. Tales afeccións compárteas coa feíña e xa algo maiorciña mestra Leocadia. Segundo, nas súas ansias poéticas, alcúñase a si mesmo “El cisne de Vilamorta”.

Leocadia Otero ficara orfa de cativa e acolleuna un tío que abusou dela. Nai solteira do deforme e enfermizo Minguitos, coñeceu a Segundo un día de primavera cando recitaba versos a un grupo de nenas da escola. A pesar da súa pobreza, converteu a súa morada, na que vive co fillo e a vella criada, nun niño limpo e acolledor para refuxio do poeta que alí atopa non só recoñecemento ao seu talento, senón tamén bo café, copa de ron, os mellores cigarros e pratos exquisitos. Segundo García é un Frédéric Moreau e Leocadia unha Madame Arnaux. Se a vida de Segundo na vez de desenvolverse nunha “villita” preto do Avieiro o fixese en París sería a mesma. Nos dous lugares sería un paseante sentimental. A diferenza non está no personaxe senón no ambiente e na autora, ben afastada do primeiro Gustave Flaubert.

A poética monotonía pegou un pinchacarneiro coa chegada a Vilamorta de don Victoriano, deputado e exministro liberal, enfermo de consideración, que vén pasar as festas do setembro, coidar o seu distrito, tomar as augas e descansar, acompañado da súa fermosa, e moito máis nova, esposa e a filla de ambos, unha pizpireta preadolescente.

De contado o flâneur namórase de Nieves, a “ministra”, como lle din as xentes de Vilamorta, e trata de seducila. Nieves entra no xogo. O día dos fogos, Segundo: pasó el brazo alrededor del cuerpo de Nieves, apoyando con brío la palma de su abierta mano sobre el lugar donde anotómicamente está situado el corazón. En vez de la elástica y mórbida curva del seno y los acelerados latidos de la víscera, Segundo encontró la dureza de uno de los corsés-corazas emballenados y provistos de resortes de acero.

Na facultade de dereito compostelá debeu estudar Segundo e tamén o home de dona Emilia, José Quiroga. Foto cara a 1920. Hoxe instituto Rosalía de Castro.

Insistiu Segundo con ocasión dun paseo para escoitar o “cantar de los pinos”, Nieves: al apoyar el tacón en el suelo, sintió que se deslizaba, que perdía pie… Allá, en el fondo de su vértigo, vio el río terrible y mugidor (…). Un brazo la cogió por donde pudo, por la ropa, acaso por las carnes, y la sostuvo y la levantó en peso… Dobló ella la cabeza sobre el hombro de Segundo (…) El poeta se inclinó, y derramó en la boca misma de Nieves esta pregunta:

  • ¿Me amas, di? ¿Me amas?

La respuesta no se oyó, porque, caso de haberse formado en la laringe, no pudieron los sellados labios articularla.

Durante un breve lapso temporal a Segundo, ollando o precipicio, ocorréuselle que se apertaba un pouco máis os beizos ou avanzaba unhas polgadas, ambos caerían ao baleiro. Sería un final a altura dun poeta, dunha alma ambiciosa. Imaxinaba os cadáveres abrazados, arrastrados pola furia do Avieiro. Presentía a escena, os traballos dos que os recollían o impacto na comarca do suceso, os comentarios nas dúas boticas de Vilamorta.

Máis “un frío temor” obrigouno a dirixirse non cara ao cavorco, senón cara ao camiño.


[1] Pardo Bazán E. (1866): Apuntes autobiográficos á primeira edición de Los pazos de Ulloa. Edición e transcrición de Ana María López Freire a partir do manuscrito. BV Cervantes.

[2] Segundo opinión da profesora da U. de Amsterdam, Fraii, J. (2005): “El papel del género en El cisne de Vilamorta, de Emilia Pardo Bazán” en España Contemporánea Revista de literatura y cultura. U. de Zaragoza: Zaragoza, p. 85-96.

[3] Alas “Clarín”, L. (1887): “El cisne de Vilamorta Novela por doña Emilia Pardo Bazán” en Nueva Campaña 1885-1887. Librería de Fernando Fe: Madrid.


———————————————————————————————————-

Traxectoria de Carlos Méixome

Carlos Méixome Quinteiro (Val, Lalín). Estudou Filosofía e Ciencias da Educación en Compostela e exerceu como profesor de Xeografía e Historia ata a súa xubilación. Militante nacionalista dende novo e activista cultural; dirixiu durante anos o Instituto de Estudos Miñoráns. Ten publicados traballos sobre asuntos internacionais e historia contemporánea de Galicia e investigado sobre a persecución franquista no sur da provincia de Pontevedra. Colabora en diversos medios de prensa impresa e dixital. Reside dende hai anos en Gondomar, pero criouse e medrou no Carballiño onde reside a súa familia.


Outros artigos de Carlos Meixome:

Polo Avieiro de dona Emilia ( 1 ) : “Os nomes do Avieiro de dona Emilia”

Polo Avieiro de dona Emilia ( 2 ) : “E ti de onde es?. Un pouco de egohistoria “

Polo Avieiro de dona Emilia ( 3 ) : O balneario. Outro anaco de egohistoria

Polo Avieiro de dona Emilia ( 4 ) : Unha breve cata na historia do balneario. Camiño da privatización

Polo Avieiro de dona Emilia ( 5 ) : A poxa. Outra breve cata na historia do balneario

Polo Avieiro de dona Emilia ( 6 ) : Arde a casa do alcalde e inaugúrase o novo edificio. Terceira breve cata na historia do balneario.

Polo Avieiro de dona Emilia (7) : As expectativas incumpridas. Cata final na historia do balneario

Polo Avieiro de dona Emilia (8) : Outro retrinco de egohistoria

Polo Avieiro de dona Emilia (9) : Un enterro de liñaxe

Polo Avieiro de dona Emilia (10) : “Deme auxilio Buela que me quedo sin sangre”

Polo Avieiro de dona Emilia (11) : O “Palacio de los Recuerdos”

Polo Avieiro de dona Emilia (12): ” Entre señor e faraón “

Polo Avieiro de dona Emilia (13): ” A véspera “

Polo Avieiro de dona Emilia (14): ” A feira “

Polo Avieiro de dona Emilia (15): Os fogos

Polo Avieiro de dona Emilia (16): Dinamita en Cabanelas

Polo Avieiro de dona Emilia (17): O día grande