Movementos feministas e ideoloxía de xénero

Avelino Muleiro García :

-Licenciado en Filosofía pola Universidade de Barcelona.
-Catedrático de Filosofía do Instituto Alexandre Bóveda (Vigo).
-Director durante seis cursos académicos do IB. Alexandre Bóveda.

AVANTAR ACTIVIDADES

Artigo : ”  Movementos feministas e ideoloxía de xénero ”

Toda revolución presupón unha ocasión na que é necesario desprenderse do medo para sentirse libre. Polo regular, esa situación non exime de certos riscos de fracaso, pero sen ese paso non hai revolución. É así como as mulleres iniciaron a revolución feminista no século XVIII, aínda que foi especialmente na década dos sesenta do século XX cando nos EEUU as mulleres obreiras loitaron contra a segregación de sexos nas cadeas de produción. Aquelas mulleres decatáronse da inxustiza á que estaban sometidas por parte dos homes e decidiron desertar daquel suplicio. Apostaron, coa máxima rebeldía, polos seus dereitos, ben seguras de poder acadar un futuro mellor para as mulleres. A eticidade da súa actitude e a solidez dos seus argumentos bastarían para convencer a unha sociedade maioritariamente machista. Con todo, era preciso defender a revolución con criterios sociais e con proxectos eficaces, confiando en que “a mente humana crea o seu propio espazo e dentro dos seus confíns é capaz de transformar o Inferno en Ceo, e en Inferno o Ceo”, como escribira J. Milton no Paraíso perdido.

A revolución feminista é un movemento de liberación da muller fronte ao poder exercido polo home na sociedade. As ideas subxacentes nese movemento norteamericano tecíanse nun certo paralelismo entre o patriarcado e o poder exercido polos homes por un lado, e o racismo e os brancos que ocupaban o poder por outro. Pero a partir destes inicios reivindicativos, o movemento feminista foi evolucionando por todo o mundo de forma tan radical e polimorfa que na actualidade dificilmente resulta recoñecible o seu ADN. Unha deriva feminista deste movemento desprazouse cara á sexualidade, en cuxo escenario comezou o “destape” público de mulleres que se manifestaron como lesbianas, transexuais, bisexuais… sen ningún rubor, porque consideraban que a súa sexualidade constitúe unha parte profunda e poderosa da súa identidade, polo que non tiña sentido falseala. A partir dese momento, millóns de persoas, mulleres e homes, foron destapándose con inmensa honestidade ata o punto de converter o destape da homosexualidade nun paradigma de autenticidade persoal.

Actualmente, poucos ignoran a susceptibilidade que avivan palabras como “feminismo”, “machismo”, “transexual”, “gai”… porque son verbas que chegaron para quedarse formando parte do noso vocabulario cotián. Ditas palabras representan conceptos moi sensibles e comprometidos, como se pode comprobar nos debates públicos e nas conversas privadas, nas que asoman actitudes polémicas e puntos de vista dispares, con frecuencia tensos e hostís. Feminismo e machismo aparecen usadas, frecuentemente, en sentido pexorativo e antitéticas entre si. Os conceptos que se encapsulan baixo estas palabras arrastran a dilemas e a enfoques éticos, políticos e psicolóxicos de difícil harmonización social.  

Non obstante, o feminismo soe entenderse como a loita pola igualdade das mulleres cos varóns en tanto seres especificamente humanos, fundamentándose sobre o eixo das reivindicacións de mulleres que piden para si o que se entende como xenericamente humano. Como movemento social, o feminismo conceptúase como un proceso, unha sucesión de etapas ou fases, denominadas “ondas”. Porén, cómpre ter en conta que a cronoloxía do feminismo estadounidense non coincide coa dos estudos feministas europeos.  

            En Europa, e de forma singular en España, o movemento feminista convulsionou radicalmente a nosa convivencia, tanto na familia como na sociedade. Estes cambios parecían ao principio xustos e necesarios; máis tarde, non faltaron quen os cualificaron de esaxerados e daniños; e, na actualidade, hai quen incluso os cataloga de destrutivos.O núcleo das reivindicacións das mulleres non é máis que o específicamente humano. Na medida en que nocións como individuo e cidadán se definen polos homes como xenericamente humanos, dise que as mulleres piden a igualdade co xenericamente masculino. Pero isto non se debe confundir con pedir o identitariamente masculino.

Evolución do movemento feminista

            O proceso do movemento feminista na sociedade foi evolucionando e transitando por etapas relevantes ata a súa actual consolidación. Desta maneira podemos distinguir tres grandes etapas no proceso da liberación da muller. En Occidente, estas tres etapas mostran un certo desenvolvemento cronolóxico de ideas e feitos. Esas etapas, abofé, non están estritamente separadas na realidade. O percorrido comeza cara finais do século XVIII e lévanos ata a actualidade. Estas fases podémolas denominar así: 1.- Etapa dos movementos a favor da muller. 2.- Feminismo radical. 3.- Ideoloxía de xénero.

A primeira fase iníciase co irromper da Revolución Francesa, na que algunhas mulleres, conceptuadas como “intelixentes”, se decataron de que os dereitos humanos tan enxalzados pola Ilustración beneficiaban tan só aos homes. Olympe Marie de Gouges redactou, en setembro de 1791, a famosa “Declaración dos dereitos da muller”, que entregou á Asemblea Nacional para a súa aprobación. Detrás dela había un gran número de mulleres organizadas en asociacións femininas. Estas mulleres definíanse a si mesmas como seres humanos e cidadás, e proclamaban as súas reivindicacións políticas e económicas.

        O artigo VII daquela declaración dicía: “Para as mulleres non existe ningún réxime especial: pódeselles acusar e meter en prisión, se así o prevé a lei. As mulleres están sometidas da mesma maneira que os homes ás idénticas leis penais”. O artigo X: “A muller ten dereito para subir ao patíbulo”. Olympe de Gouges foi degolada, e xunto con ela moitas mulleres famosas. Ás sobrevivintes prohibíuselles reunirse baixo pena de cárcere e as súas asociacións foron disoltas á forza. Pero as mulleres non se resignaron. En Inglaterra fundaron o chamado “movemento contra a escravitude”. Partían da base de que tamén se lles tiña que conceder os dereitos de sufraxio e cidadanía igual que se fixo cos antigos escravos.

            En Alemaña, a cuestión da muller expúxose no plano educativo. Recoñeceuse a necesidade de dar formación tamén ás mozas, pois a educación non só é importante para avanzar máis tarde nunha profesión fóra do fogar, senón tamén para o pleno despregamento da propia personalidade. Hedwig Dohm preguntouse o que sucedería se o escritor Friedrich Schiller nacera muller. Hedwig Dohm considera tan superficial o interrogante de se as mulleres deben, poden ou han de estudar, coma se se preguntase se está permitido ao home desenvolver as súas facultades ou se deben usar as súas pernas para camiñar.

            Emilia Pardo Bazán, da que se cumpre este ano o primeiro centenario do seu pasamento (12 de maio de 1921), foi a escritora galega que liderou o feminismo intelectual na España do século XIX e nas primeiras décadas do XX. En La Tribuna, Amparo, a protagonista da novela, reflexiona deste xeito: “Casar ¿para qué?, para cargarse de familia, para vivir esclava, para sufrir un hombre sin educación”. A revista Nuevo teatro crítico, creada e dirixida por ela mesma, trata amplamente o feminismo, afondando na igualdade entre homes e mulleres. “Yo soy una radical feminista; creo que todos los derechos que tiene el hombre debe tenerlos la mujer”.

            Concepción Arenal, outra galega excepcional, rexeitou os prexuízos sobre a suposta inferioridade intelectual da muller. A diferenza entre home e muller non reside, ao seu parecer, nas capacidades de cada sexo, senón na discriminación de tipo educativo. E tampouco se podía asegurar que no aspecto moral a muller estivese por debaixo do home. “Si la ley civil mira a la mujer como un ser inferior al hombre, moral e intelectualmente considerada, ¿por qué la ley criminal le impone iguales penas cuando delinque? ¿Por qué para el derecho es mirada como inferior al hombre, y ante el deber se la tiene por igual a él?” (La mujer del porvenir; cap. I)

A partir de principios do século XX, as mulleres conseguiron ser admitidas, de modo oficial, no ensino superior e nas universidades, alcanzando a igualdade política en todos os países do continente europeo. Con iso, os movementos a favor dos dereitos da muller conseguirán en Occidente as súas metas primordiais, observándose a continuación un certo “período de calma” nas súas reivindicacións.

            A partir do éxito logrado nesta primeira fase, as demandas seguiron nunha posición máis radical por parte do feminismo. A partir da metade do século XX, unha parte das feministas xa non aspiraba simplemente a unha equiparación de dereitos xurídicos e sociais entre o home e a muller, senón a unha igualdade funcional de sexos. Comezaron a esixir a eliminación do reparto de papeis entre o home e a muller, e a rexeitar a maternidade, o matrimonio e a familia. Estas esixencias baseábanse fortemente na filósofa existencialista Simone de Beauvoir, sendo a súa obra Segundo sexo (1949) un éxito mundial. Beauvoir prevén contra a “trampa da maternidade”, que sería utilizada en forma egoísta polos homes para privar ás súas esposas da independencia. Unha muller moderna debería liberarse das “ataduras da natureza” e das funcións maternais. Recoméndanse, por exemplo, relacións lesbianas, a práctica do aborto ou o traspaso da educación dos fillos á sociedade (pretensión actual da ministra Celaá).

            Unha das grandes promotoras do feminismo radical foi Shulamith Firestone (1945-2012). Esta activista canadense-estadounidense esixe no seu libro A dialéctica do sexo (1970) a liberación da muller da “tiranía da procreación” a calquera prezo, e resume o sentir xeral das súas compañeiras: “Quero dicilo con toda claridade: O embarazo é unha atrocidade”. Firestone foi, xunto con Kate Millet, unha das principais fundadoras teóricas do feminismo, así como fundadora dalgúns colectivos de mulleres máis activos en Nova Iork na década dos setenta. A tese fundamental de Firestone aparece en diálogo con Engels, Freud e Marcuse, e consiste en afirmar que “existe unha dialéctica máis radical que a da loita de clases: a servidume biolóxica que se sitúa na raíz da opresión das mulleres. Firestone critica o mito do amor romántico e a familia nuclear, sendo a precursora do ecofeminismo e da crítica á ciencia, á que considera parte do sistema de dominación patriarcal. Reuniu o seu materialismo dialéctico marxista coas ideas psicanalíticas de Freud. Tralo enorme éxito desa primeira obra, escrita aos 25 anos, retirouse da actividade pública e desde aquela vivíu practicamente recluída no seu apartamento ata a súa morte.  

A estadounidense Katherine Murray Millet (1934-2017), máis coñecida como Kate Millet,é unha figura clave no feminismo actual. Co seu libro Política sexual (1970) exerceu no seu momento unha enorme influencia pola denuncia do patriarcado como unha institución que converte as mulleres en cidadáns de segunda categoría. Criticou abertamente o falocentrismo a través da literatura e a psicanálese. Pedía a disolución da familia, xa que esta era a principal institución do patriarcado; denunciou o amor romántico como arma utilizada polos homes para explotar ás mulleres. Ela casou cun arquitecto xaponés, Fumio Yoshimura, do que se separou para casar cunha muller, Sophie Kair. Acabou nun psiquiátrico, cuxas vivencias conta no seu libro El viaje al loquero (1990). Faleceu en París.

A nova feminidade.

Nas décadas seguintes ás dos setenta, outras feministas descubriron que o desexo de “ser como o home” leva a tensións e frustracións. Polo tanto, enxalzaron o outro extremo: para chegar á plena realización, a muller non ten que comportarse como o home, senón que ha de ser completamente feminina, “plenamente muller”. Xa non se vía na equiparación da muller coa natureza, co corpo, coa emoción e a sensualidade un prexuízo masculino condenable. Ao contrario, todo o emocional, vital e sensual foi estimado como unha esperanza para un futuro mellor. Celebrouse a “nova feminidade” e a “nova maternidade” como función meramente biolóxicas. A racionalidade e a ansia de poder “masculinos” levaron á humanidade ao bordo do abismo ecolóxico e ao perigo dunha destrución nuclear, pero chegou a tempo a muller. A salvación só se pode esperar do ilóxico e do emocional, do suave e do tenro, tal e como o personifica a muller.

            Estas teses tamén impiden á muller o pleno desenvolvemento propio. A muller considérase como carente de intelixencia, e por iso se idealiza, mesmo se lle glorifica, como se fose un animal san e santo. Trátase dun desprezo ao home e a aquilo que se considera masculino, pero á muller considéraselle “liberada”.

Ideoloxía de xénero

A actual meta xa non consiste unicamente en emanciparse do predominio masculino, nin tampouco se expresa soamente en liberarse das funcións concretas femininas e maternais. Hoxe preténdese eliminar a mesma natureza, cambiar o propio corpo, chamado Cyborg (organismo cibernético), que se utiliza para designar un individuo medio orgánico e medio mecánico, xeralmente co afán de mellorar as capacidades do seu organismo “a través de modernas tecnoloxías”. Deste xeito, o feminismo está a chegar ao seu fin, porque a liberación desexada comprende indiscriminadamente tanto a mulleres como a homes. Mentres moitas mulleres pretenden novamente desfacerse do matrimonio e da maternidade, os medios de comunicación cóntannos os soños fantásticos duns homes, que queren dispoñerse a intervencións cirúrxicas (implantarse un útero) para poder facer a experiencia de dar a luz.

            En consecuncia, algúns pretenden falar de xénero no canto de sexo. Non se trata só dun cambio de palabras. Detrás desta modificación terminolóxica está a ideoloxía posfeminista de xénero que se divulga a partir da década dos sesenta do pasado século. Segundo esta ideoloxía, a masculinidade e a feminidade non estarían determinadas fundamentalmente pola bioloxía, senón máis ben pola cultura. A palabra “sexo” fai referencia á natureza e implica dúas posibilidades (home e muller); o termo “xénero” provén do campo da lingüística, onde se aprecian tres variacións: masculino, feminino e neutro. As diferenzas entre o home e a muller non corresponderían a unha natureza “dada”, senón que serían construcións culturais “feitas” segundo os roles e estereotipos que en cada sociedade se asignan aos sexos (“roles socialmente construídos”).

            Esas mesmas ideas atópanse resumidas na “Teoría Queer”, que destacadas feministas norteamericanas –como Judith Butler- difunden con éxito por todo o mundo. O nome da teoría provén do inglés “queer” (=raro, anómalo), que foi utilizado durante algún tempo como eufemismo para nomear ás persoas homosexuais. A “Teoría Queer” rexeita a clasificación dos individuos en categorías universais como “varón” ou “muller”, “heterosexual” ou “homosexual”, por consideralas anómalas. Algúns apoian catro, cinco ou seis xéneros: heterosexual masculino, heterosexual feminino, homosexual, lesbiana, bisexual e indiferenciado. Calquera actividade sexual resultaría xustificable.

            Os promotores do feminismo radical de xénero intentan conseguir un cambio de cultura, a chamada “de-construción” da sociedade, empezando coa familia e coa educación dos fillos. Utilizan unha linguaxe ambigua que fai parecer razoables os novos presupostos éticos. A súa meta consiste en “re-construír” un mundo novo arbitrario. Estas teorías atoparon apoio en diversas teorías marxistas e estruturalistas, como Herbert Marcuse, Jacques Derrida, Virginia Woolf e, máis directamente, en Simone de Beauvoir, que anunciara en 1949 o aforismo: “¡Non naces muller, fante muller!”. E máis tarde: “¡Non se nace varón, fante varón!”.

Mobilizacións doutros grupos considerados marxinais

No medio destas reivindicacións radicais feministas houbo outras mobilizacións por parte de grupos que se consideraban marxinais dentro da sociedade. Era o caso dos gais, lesbianas, drag queens, transexuais, etc.  

O fenómeno máis importante de todos estes movementos tivo lugar no que se coñece como disturbios de Stonewall, en Nova Iorq. Estes motíns consistiron nunha especie de manifestacións espontáneas e violentas en protesta contra unha redada policial que tivo lugar na madrugada do 28 de xuño de 1969, no pub coñecido como Stonewall Inn, ubicado no barrio neoiorquino de Greenwich Village. Estas revoltas foron a primeira ocasión na historia de Estados Unidos en que a comunidade LGBT loitou contra un sistema que perseguía aos homosexuais co beneplácito do goberno, e son recoñecidos como o catalizador do movemento moderno pro-dereitos LGBT en Estados Unidos e en todo o mundo.

            Os primeiros grupos homófilos dos EEUU tentaron demostrar que as persoas homosexuis eran parte da sociedade, e fomentaron una cultura de non confrontación entre homosexuais e heterosexuais. Con todo, os últimos anos da década de 1960 foron moi turbulentos, xa que había moitos movementos sociais activos tales como o movemento afroamericano polos dereitos civís, a contracultura dos 60, o movemento hippie e as manifestacións contra a guerra de Vietnam. Este clima belixerante, xunto co ambiente liberal do Greenwich Village, influíu para que se producisen os disturbios de Stonewall.

            Eran poucos os establecementos que acollían a persoas abertamente homosexuais durante as décadas dos 50 e 60 do século pasado. Os que si o facían eran xeralmente bares, aínda que os seus propietarios e administradores raramente eran gais. O Stonewall Inn, naquela época, era propiedade da mafia. Servía a gran variedade de clientes, pero era coñecido por ser popular entre as persoas máis marxinadas da comunidade gai: transexuais, drag Queens, novos afeminados, prostitutos masculinos e mozos sen teito. As redadas policiais nos bares gais eran algo rutineiro durante a década dos 60, pero os axentes de policía perderon repentinamente o control da situación no Stonewall Inn e atraeron a un xentío provocando que se rebelasen.

            A tensión entre a policía de Nova Iorq e os residentes gais de Greenwich Village produciu máis protestas a seguinte tarde, e sucesivamnte varias noites despois. En cuestión de semanas, os residentes do Village rapidamente se organizaron en grupos activistas para concentrar esforzos coa finalidade de restablecer lugares para que gais e lesbianas puidesen manifestar abertamente a súa rientación sexual sen medo a ser arrestados.

            A historia destas mobilizacións en Stonewall, o 28 de xuño de 1969, marca a data do Orgullo Gai no mundo, organizado polo colectivo LGTBI (Lesbianas, gais, transexuais, bisexuais e intersexuais).

            En definitiva, o feminismo, cal poalleira outonal, foi enchoupando os estratos impermeables da sociedade orixinando unha corrente freática belixerante da que se levantaron pozos artesianos reivindicativos en contra dos malos tratos machistas, en contra da explotación sexual da muller, en contra do patriarcado e a favor da igualdade salarial, da igualdade de dereitos civís e das mesmas oportunidades de acceso aos mesmos traballos e roles que o home. E as súas consecuencias están presentes na nosa cultura e nas estruturas esenciais da sociedade.

—————————————————————————————————-

Outros artigos de Avelino Muleiro

Artigo: ” Dereitos humanos e dereitos dos animais “

Artigo: ” Violencia patolóxica “

Artigo: ” Posmodernidade e medios de comunicación “

Artigo: ” A ilusión da eterna xuventude e da inmortalidade: pode ser reversible o envellecemento? “

Artigo: ” Filosofía Médica (II): A historia da medicina e os seus retos actuais “

Artigo: ” Filosofía Médica (I) :Relación da medicina coa filosofía e coa ciencia “

Artigo: ” De quen son os fillos? “

Artigo : ” O Poder da Intelixencia Emocional “

Artigo : ” Devalo da Galicia interior

Artigo : ” Filosofía Política: realismo e perversións políticas ( II ) “

Artigo : ” Filosofía Política: realismo e perversións políticas ( I ) “

Artigo : ” Negacionismo e represión social “

Artigo :Reclamos tóxicos

Artigo : Ditame aberto ás ideoloxías (II)

Artigo : ” Ditame aberto ás ideoloxías (I)  

Artigo : Crise de Valores

Artigo : ” A paz perpetua

Artigo : ” Científicos, expertos, médicos e filósofos

Artigo : ” Regreso ao futuro

Artigo : ” Parte de guerra

Artigo : ” Mario Bunge, embaixador do Carballiño

—————————————————————————————————–

Curriculum de Avelino Muleiro García

-Licenciado en Filosofía pola Universidad dee Barcelona.
-Catedrático de Filosofía do Instituto Alexandre Bóveda (Vigo).
-Director durante seis cursos académicos do IB. Alexandre Bóveda.
-Profesor do Instituto Ausias March (Barcelona) no curso académico 1968-69.
-Profesor de Filosofía da Universidade de Santiago de Compostela nos cursos 1970-71 e 1971-72.
-Subdirector Xeral de Bacharelato da Consellería de Educación da Xunta de Galicia (1986 e 1987).
-Fundador e presidente do partido político Nacionalistas de Galicia (NG).
-Co-fundador e actual presidente do Grupo Aletheia de Filosofía.
-Fundador e actual Director do Instituto de Estudios Carballiñeses.
-Director da revista Ágora do Orcellón.
-Presidente da asociación Álvaro das Casas.
-Vocal da asociación Amigos da Universidad de Vigo.
-Membro do consello de redacción do boletín Tres Campus (Amigos da Universidade de Vigo).
-Membro cofundador da Táboa da historia de Galicia.

Obras

Colaborador semanal de Diario16 (desde finales dos ochenta e comenzos dos noventa).
-Colaborador semanal de Atlántico Diario, durante cinco anos, co logotipo El Surco (en castellano) e Xermolo (en galego).
-Publicou traballos da súa especialidade (Nietzsche, Wittgenstein, Lóxica…) en libros e revistas filosóficas.
-Colaborador en libros e revistas culturales (Festa da palabraEncontros coa tradición. Conversas no RibeiroTres CampusVerbas aos mozos galegos, de Álvaro das Casas -en edición facsímile-, O Manifesto UCRA, de Álvaro das Casas –edición facsímile-, etc).
-Prologuista de varios libros (Nomes do Ribeiro -de Frutos Fernández-, Os nomes beiramariños –de Gerardo Sacau–, Mar adiante, as Xeiras dos Ultreias, etc).
-Coordinador do libro Homenaxe a Neira Vilas e a Balbino, o neno labrego.

PUBLICIDADE