Avelino Muleiro García :
-Licenciado en Filosofía pola Universidade de Barcelona.
-Catedrático de Filosofía do Instituto Alexandre Bóveda (Vigo).
-Director durante seis cursos académicos do IB. Alexandre Bóveda
Hoxe cúmprense vinte anos daquela resolución da UNESCO mediante a que se oficializou o terceiro xoves do mes de novembro como o día internacional da filosofía. Ningunha ocasión mellor para celebrar esta festividade que poder asistir ao debate no metaverso, ao que confirmaron a súa presenza as figuras máis prestixiosas desta parcela cultural. O acto, retransmitido pola primeira canle metaversal, presúmese especialmente seductor. Aproveitando a utilidade que nos ofrecen as novas tecnoloxías, sabendo utilizalas poderemos gozar de beneficios extraordinarios tanto nos labores profesionais como na entrada en universos teoricamente inimaxinables e empiricamente inverosímiles. Ademais, esas tecnoloxías amplían o mundo da comunicación e soportan as redes sociais creando unha realidade virtual paralela á esfera real que, con frecuencia, complementan a información e incluso reforzan as emocións concibidas previamente.
Aproveitando esa regalía tecnolóxica imos seguir as intervencións desas elites máis selectas de toda a historia do pensamento occidental. A pesar de que a gran maioría dos invitados participarán no acto, hai algúns que xustificaron a súa ausencia, e outros optaron por participar desde os confíns virtuais da reunión. A celebración pode resultar esteticamente marabillosa e intelectualmente interesante porque pretende desenvolverse sen a menor pretensión de convertela nunha ordalía posmoderna do pasado nin enfocar aos asistentes con criterios nin metodoloxía como se de megaterios se tratase. É máis que probable que asistamos en directo a discursos disonantes, con extensos, minuciosos pero indispensables argumentos, porque os actores procurarán non seren desmontados das súas conviccións inquebrantables. A ver que sucede! Entremos ao foro metavérsico.
A primeira impresión que nos produce o escenario é dun emocional asombro e dunha intelectual fascinación, impactando en especial o seu estentóreo decorado, do que colga unha enorme pantalla irisada que funciona como marco de sorprendentes expectativas.
Preside a mesa do debate o filósofo de maior idade: Sócrates. Logo de saudar a todos os presentes, Sócrates remarca as normas redactadas polo grupo organizador do evento, segundo as cales o debate se centrará nas catro fases históricas da creación filosófica: antiga, medieval, renacentista-moderna e contemporánea. Representará un só avatar-filósofo -máximo dous- a cada unha desas catro etapas de creación filosófica, podendo intervir calquera dos presentes no debate liderado por un representante de cada etapa histórica.
O elenco dos antigos
Sócrates é o encargado de iniciar o debate, bosquexando unha primeira idea sobre a filosofía, que converte na tese principal do encontro. Ao seu bo dicir, a filosofía ten como meta e como finalidade primordial descubrir e ensinar a virtude. Con todo, para coñecer a virtude é preciso previamente coñecer as normas éticas xerais -o ben universal- dado que virtude e coñecemento forman unha unidade indisoluble. A consecuencia desa unidade deriva na seguinte conclusión: “o sabio é virtuoso e o ignorante carece de virtude”. Desa dedución extrae a seguinte premisa: Cómpre coñecer a virtude para practicala; pero ese coñecemento supón un longo proceso de confrontación entre persoas que implica un método de discusión, a maiéutica e a ironía. A maiéutica (dar a luz) axuda a ir percibindo, pouco a pouco, os conceptos máis claros; e a ironía (rebote) impide entrar en contradicións cando esas ideas resultan erróneas. En conclusión: a filosofía pivota sobre a ética.
Rematada esa primeira intervención, pide a palabra Platón, quen fora discípulo de Sócrates.
Coincido co meu querido mestre na función da filosofía, en tanto que debe ter como meta centrarse na ética. Mais a min gustaríame profundar un pouco máis na esencia da filosofía. No Banquete narro o relato no que Diotima che confesaba a ti, prezado mestre, as orixes do amor e a presenza deste na filosofía. Coa venia, querido Sócrates, vou lembrarlles aos presentes aquela conversación túa con Diotima:
“Cando naceu Afrodita -relataba Diotima, aquela muller de Mantineia tan versada nos asuntos do amor–, os deuses celebraban unha festa, e entre os convidados estaba o revoltoso e tarambana deus Poros. Rematado o banquete, Penia -unha sagaz esmoleira- púxose á porta do recinto para mendigar. Poros, que saía borracho de néctar, dirixiuse ao xardín de Zeus onde quedou durmido. Daquela, Penia aproveitou a ocasión para deitarse con el e ter un fillo. Foi así como naceu Eros, o amor. Como fillo de Poros, Eros tiña os atributos divinos: fermoso, viril, maquinador, apaixonado, mago, ardente, filósofo, bruxo… Pero como fillo de Penia, contaba coas limitacións da pobreza: rudo, seco, sen casa, dorme a campo raso, a súa casa é a terra, o seu refuxio de noite son as portas e camiños… En definitiva, Eros non é mortal nin inmortal, tampouco está na opulencia nin na indixencia. Da mesma forma está a medio camiño entre o saber e a ignorancia. Esta é a razón: Entre os deuses, non hai ningún que se ocupe de filosofar nin que estea ávido de saber, xa que posúe todo o coñecemento (cando se é sabio non se filosofa). Pero, por outra parte, os ignorantes tampouco filosofan nin pretenden chegar a sabios porque a desgraza da ignorancia consite en que, a pesar de carecer da beleza, da bondade e de coñecementos, cre estar provista de todo. Por iso, cando alguén non se decata de que carece de algo non o desexa.
-Quen son, pois, os que filosofan, Diotima -preguntabas ti, mestre- se non son nin os sabios nin os ignorantes?
-Un neno adiviñaría que son os que están entre uns e outros; son os filósofo os que ocupan ese lugar intermedio entre o sabio e o ignorante, respondeuche Diotima…
-Que servizos lles presta aos seres humanos o amor (eros) se por natureza se inclina cara ás cousas fermosas -interrogabas ti a Diotima?
-Amando as cousas fermosas quere que acaben sendo súas, e de posuílas conseguirá a felicidade -respondeuche”.
Unha vez rematada a intervención de Platón, Sócrates ratificou totalmente as palabras do seu discípulo, incidindo na idea de que a filosofía ten que se preocupar de buscar e desvelar os principios universais nos que se fundamenta a ética.
De seguido, Sócrates autoriza a Aristóteles para que interveña e explique a súa proposta sobre o papel da filosofía, dado que foi discípulo de Platón.
Aristóteles tomou a palabra para xustificar a súa complicidade con Sócrates e con Platón. Dixo que defendía con orgullo a filosofía, á que lle asigna o papel de procurar a verdadeira felicidade do ser humano. Como argumento da súa tese cita o seu libro Ética a Nicómaco, onde explica que o ser humano necesita fundamentar a súa vida en accións virtuosas, sempre amparadas no pensamento, na xustiza e na razón. Pero resulta moi difícil obrar ben e ser felices no caso de non practicar a frónese, esa virtude da intelixencia que permite deliberar de forma recta respecto dos bens e dos males. A phrónese precisa reflexión antes de obrar, en cambio non necesita dispoñer de coñecementos universais como si os necesita a filosofía.
Rexeitou o pracer, as honras e as riquezas como fonte da felicidade. Só a vida contemplativa, que bebe na fonte da razón, garante a auténtica felicidade. Ese modo de actuar é propio do filósofo, ao que pode acceder todo ser humano porque, na súa opinión, todo ser humano é filósofo xa que todos queren saber: “Todos os seres humanos dispoñen naturalmente do desexo de saber” (así o afirmo no libro I da miña Metafísica: Πάντες άνθρωποι τού είδέναι ορέγονται φύσει).
O que estivo pretendendo explicar Aristóteles aos seus colegas ten unha manifesta relación co desexo de coñecer, que inicialmente aparece nun grao inferior como un modo de pracer que experimentamos a través dos sentidos; con todo, Aristóteles defendeu que ese coñecemento non constitúe a actividade propia da natureza humana, pois é común coa dos animais. A manifestación deste desexo vaise planificando na medida en que avanzamos nos graos do saber ata acadar un saber que é máis profundo que os anteriores porque coñece as causas e, en consecuencia, coñece con maior exactitude, de maneira tal que quen o posúe pode incluso ensinalo.
Finalizada a intervención de Aristóteles, Jesús Mosterín, que estaba ubicado no outro extremo, solicitou incorporarse ao debate para precisar algúns conceptos e interrogar ao fundador do Liceo. Coa venia de Sócrates, comezaba Mosterín a súa intervención:
“Dante definiute, admirado preceptor de Alexandre Magno, como o mestre dos que saben” -dixo Mosterín- e considero que a túa traxectoria filosófíca non pode quedar limitada exclusivamente á ética. Os que estudamos profundamente o teu pensamento no século XX e XXI, descubrimos un Aristóteles que fundou case todas as disciplinas filosóficas, e mesmo algunhas outras non filosóficas. Simultaneamente coñecemos un Aristóteles lóxico, metodolóxico, crítico literario, experto en publicidade, físico, astrónomo, zoólogo, historiador, metafísico…
Quero expresar hoxe aquí un alegato a favor da túa persoa, así como criticar a todos os que censuraron a túa mal interpretada defensa da escravitude. Foi anacrónico e algo farisaico xulgarte severamente pola túa defensa da escravitude. Sabemos que os escravos eran de feito os servidores domésticos, e na sociedade do século XX tamén era normal que as familias de clase media tivesen as súas criadas, que non se diferenciaban tanto dos antigos escravos. Se no século XXI se puideron eliminar esas lacras sociais, debeuse máis ao progreso técnico que ao progreso moral. En gran parte substituíronse os escravos polas máquinas. Mesmo hoxe, cada un de nós estamos permutados por avatares que nos substitúen no metaverso”.
Aristóteles agradeceu solemnemente a defensa que lle acababa de facer Jesús Mosterín, mentres os seus dedos emitían intensos escintileos
De seguido, Tomás de Aquino solicitou terciar no debate entre Aristóteles e Mosterín para laudar o excelente descubrimento que Aristóteles fixera da metafísica. Esa idea de explicar todo o que se coñece e se poida coñecer a través do “ser”, sobre o que o gran Aristóteles levanta a metafísica, resulta absolutamente fantástico, dixo o aquinate.
“A maior parte da miña metafísica coa que trenzo os meus escritos procede de Aristóteles -dixo Tomás de Aquino-, aínda que fronte á necesidade de conciliar a filosofía co cristianismo vinme obrigado a introducir unha nova estrutura metafísica, utilizada por Avicena: a distinción entre “esencia” (essentia) e “ser” (esse). Non obstante, tamén apelei na miña escrita ás teorías platónicas da participación, da causalidade exemplar e dos graos do ser, así como da analoxía, que son conceptos que vertebran e configuran a miña metafísica. Polo tanto, a miña enorme gratitude aos dous grandes mestres, Platón e Aristóteles, polo que me inspiraron e me axudaron a pensar, así como a Avicena e a Averroes, aquí presentes, que non van poder explicar as súas ideas”.
Dando voltas e revoltas andaba o avatar de Epicuro, molestando a Aristóteles co seu titileo abrumador e incordiando a Tomás de Aquino que conversaba con Avicena. Sen solicitar a súa intervención, Epicuro diríxese aos reunidos con estas palabras: “A filosofía debe buscar a felicidade nesta vida por enriba de todo. A filosofía é inútil se non logra acadar a felicidade. Non hai por que preocupar a ninguén se non le unha liña de Homero ou ignora se Héctor era troiano ou grego. A ética é a parte fundamental da filosofía onde se trata dos medios adecuados para lograr a felicidade. Esa función cúmprea a virtude, que consiste no medio de evitar a dor e de conseguir a maior cantidade posible de praceres -rematou”.
Séneca, que traía a representación de Epicteto e de Marco Aurelio prestara gran atención a Epicuro. E rematada a súa alocución, Séneca bataneou as súas agrisadas mans reclamando a súa quenda. Comezou explicando que representaba a todo o estoicismo. Na súa intervención fixo unha impactante apoloxía da filosofía, destacando dela o seu valor práctico. A filosofía non é a que sinxelamente ensina a coñecer as cousas, senón a que educa e ensina a vivir ben conforme á virtude. A filosofía non é a que só vale para a escola, senón a que serve para a vida. Pero a virtude non consiste no pracer, como acaba de sinalar Epicuro. Os praceres e os bens materiais non son desprezables, pero por si sós non bastan para facer felices ás persoas. A norma suprema da virtude consiste en vivir e obrar de conformidade coa natureza, que equivale a obrar de conformidade coa razón. O filósofo é quen sabe sobreporse ás aparencias para entrar no fondo da natureza. A maioría do sufrimento psicolóxico das persoas provén da opinión que teñen das cousas, pero hai que saber que ninguén posúe dominio sobre elas. Quero reivindicar, en nome de todo o estoicismo que represento, o axioma de Epicteto explicado no seu Enquiridión, coñecido como “Cláusula de reserva”, que consiste en eliminar a obsesión por dominalo todo. A infelicidade deriva do fracaso das nosas expectativas, por iso non debemos obsesionarnos en esperar o que pensamos, porque a realidade non funciona seguindo os nosos desexos. Se aceptamos ese principio non sufriremos”.
Tras as intervencións dos defensores da ética como obxecto esencial da filosofía, Mario Bunge, que estaba sentado ao lado de Mosterín, ratificou esa mesma tese con estas palabras: “Disfruta de la vida y ayuda a otros a vivir una vida digna de ser disfrutada”. Rematada a súa curta, pero interesante, intervención, Bunge levantouse da súa ubicación, oíndoselle comentar a Mosterín que saía para ir empadroar a Marta, a súa esposa, que acababa de chegar ao metaverso había uns días.
Un avatar con cabeza de Tetraktys (triángulo que contén os catro primeiros números -1, 2, 3, 4- cuxa suma dá 10, número perfecto) entra raudo na asemblea, con xestos de histerismo e de moita présa, pidindo a palabra. É Pitágoras.
“Veño aquí reivindicar e rexistrar -di Pitágoras- a palabra filosofía, porque ninguén se lembra de min, cando fun eu quen utilizou por primeira vez esa verba. En certa ocasión, o tirano Leonte dirixiuse a min chamándome sabio, porque cría que eu sabía de todo. Pero contesteille que non era un sabio, senón que só aspiraba a selo, porque amaba (filos) a sabedoría (sophía). Leonte quedou sorprendido da miña resposta e retrucoume para saber que eran os filósofos e a diferenza que existe entre os filósofos e os demais seres humanos. Respondinlle cunha metáfora: que me parecían cousas semellantes a vida dos seres humanos e a feira dos xogos que se celebraban nos estadios de toda Grecia. Igual que nos concursos dos estadios hai uns deportistas que aspiraban ao triunfo e á gloria que dá unha coroa, outros ían aos estadios polo desexo de comprar e vender os seus produtos. Pero había unha clase, en maior proporción de homes libres, que non buscaban o aplauso nin o lucro, senón que acudían para ver e observar o que se facía nesas feiras deportivas. Así que sendo uns poucos os que desprezamos todo o demais, buscamos con afán a natureza das cousas, os cales estamos afanosos de sabedoría, isto é, somos filósofos. Despois da miña explicación, Leonte quedou abraiado, despedíndose de min e agradecéndome a lección. Así que a filosofía é invento meu e teño a súa patente”.
Coa intervención de Pitágoras rematou a exposición e o debate da primeira etapa da filosofía -etapa antiga- de conformidade co protocolo establecido previamente.
Asociación escolástica medieval
A partir dese momento, os presentes integrados na corporación medievalista manifestáronse proclives a escoitar os discursos doutros colegas en lugar de vender as súas propias ideas con autogabanzas escolásticas. Ata preferiron escoitar as intervencións doutras épocas da Historia por consideralas máis importantes para o mundo metavérsico. Danse por compracidos coa anterior intervención de Tomás de Aquino ao agradecerlle a Aristóteles o seu labor no campo da metafísica. Agustín de Hipona, Boecio, Avicena, Guillermo de Occam e Averroes conversaban entre si para acordar intervir ou ceder o turno aos renacentistas e modernos. Por unanimidade acordaron transferir o seu turno.
O equipo dos modernos
Sócrates propónlle a Descartes que inicie a súa intervención como representante seleccionado previa e protocolariamente polo grupo dos modernos. E nada máis comezar a súa alocución presentou unha crítica formal á filosofía e aos filósofos anteriores por non saberen atopar un método adecuado. Afirmou que mentres formou parte do popperiano mundo 1 nunca pretendeu elaborar unha ciencia puramente especulativa, senón esencialmente práctica. “O meu proxecto incial foi construír unha ciencia esencialmente matemática -afirmou de forma cartegórica-, aínda que despois de me convencer a min mesmo de que a certeza e a seguridade das matemáticas procede do método dedutivo, intentei aplicalo á física e a todas as ciencias. Sempre concibín a ciencia como unha, aínda que agrupándose as distintas especialidades como ramas distintas dunha soa árbore, porque a todas deberá corresponderlles un mesmo método, tanto ás matemáticas, como á física, á moral ou á metafísica. Mais como estou convencido de que o método máis exacto e seguro é o matemático, considero que este ten que ser o favorito. Ese método deixeino explicado no meu libro Regras para a dirección da mente, onde digo que de utilizalo correctamente pódese acadar a verdade, que é a meta á que debe conducir a filosofía. Pero onde e como asentar o edificio da filosofía utilizando o método matemático? Na autoconciencia que me aparece no Cogito ergo sum como unha idea clara, precisa e innata. A partir desa intuición primixenia puiden deducir todas as verdades da metafísica, da psicoloxía, da teoloxía e da moral”.
A esa intervención sumáronse Pascal, Leibniz, Malebranche e Spinoza, que a pesar de non poder intervir públicamente coas súas propostas, si podían asentir ou discrepar das intervencións que se daban.
A réplica a Descartes articulouna John Locke, que preparara previamente con Thomas Hobbes, con George Berkeley e con David Hume. Impugnando a Descartes no tocante ás ideas innatas, Locke asevera que todas as ideas coas que o ser humano coñece son adquiridas e teñen como orixe unha única fonte, que é a experiencia. Alegou con rotundidade que non hai ideas innatas, como defendeu Descartes. Será absurdo atribuír caracteres innatos a moitas impresións e sensacións que nos facilian os sentidos. Pensar e percibir son o mesmo.
Locke traía tamén unha mensaxe de Hume para dala a coñecer a todos os asistentes pero, polos sons de baixa frecuencia e polas luces vermellas que emitía o seu avatar no momento de formular aquela mensaxe, non parecía excesivamente convencido do que tiña que dicir. A mensaxe de Hume era unha crítica ás ideas innatas de Descartes -crítica compartida por todo o grupo lockeano- e a negación do principio de causalidade e do concepto de substancia, que tanto Locke como Berkeley non compartían con Hume.
Pero onde máis inquedo estaba Locke foi na súa explicación sobre a política. A súa defensa da política apoiouna sobre a natureza humana, que vai unida á razón. Na súa opinión, todos os seres humanos somos iguais e libres, e que foi no comezo da historia cando se uniron libremente en sociedade mediante un pacto. Así naceu o Estado, que debe garantir o ben común, protexendo a liberdade e o respecto á lei. Esta interpretación desubicou a Hobbes, radical defensor dunha orixe bélica do ser humano –homo homini lupus-. Pero como o protocolo non lle permitiu intervir para rexeitar a Locke, as luces da cabeza do avatar de Hobbes fóronse debilitando ata esvaecer no grupo moderno dos empiristas.
Rousseau, representante da Ilustración, solicitou participar despois de que Locke rematara o seu discurso. E nada máis empezar, disparou unha apaixoada apoloxía sobre a bondade innata do ser humano. Era un misil directo contra a liña de flotación da socioloxía e antropoloxía de Tomás Hobbes. “Eu sempre defendín -dixo Rousseau- que os humanos nacemos bos e pacíficos, pero a sociedade é a responsable da corrupción humana e da guerra duns contra os outros. Hai que lanzar unha mensaxe ao mundo 1 de Popper para deixarse guiar pola bondade natural e non polos intereses que se poxan na sociedade. Thomas Hobbes, que se atopaba agochado detrás dunha pantalla publicitaria, non se atreveu a criticar a intervención do filósofo suízo por máis que o seu colega inglés John Locke o animaba a facelo. Pensou seguramente que dicir nese momento que os seres humanos nacemos egoístas e malos era provocador e podía orixinar enfrontamentos dialécticos entre os asistentes. Así que desatendendo a Locke continuou calado.
Hegel, que seguía con pasmosa atención os debates, non quixo deixar pasar a ocasión de precisar, aínda que de forma agarimosa, a intervención dalgúns que o precederon, sobre todo a de Platón cando se referiu ao mundo das ideas. “O máis avantaxado discípulo de Sócrates -comentou Hegel- consideraba o mundo das ideas como o paradigma esencial e o fundamento do mundo físico. O real son as ideas, que aparecen despois copiadas ou imitadas no mundo físico, aínda que este mundo carece de realidade, na opinión do fundador da Academia”.
Logo, Hegel tratou de precisar o rol da filosofía, á que lle atribúe a finalidade de explicar a relación entre o coñecemento e a realidade. De seguido, seleccionando do propio prefacio á súa Filosofía do Dereito, presentou aos metaversos presentes a filosofía como a visión especulativa do mundo real. “O coñecemento filosófico -á súa forma de ver- vén determinado e definido como o coñecemento especulativo da realidade mesma. Así, pois, o mundo físico -que para Platón non formaba parte da realidade, senón que era imitación das ideas- eu considéroo real, porque representa un momento dialéctico da idea encarnando a realidade primixenia e absoluta”. Hegel rematou a súa intervención sentenciando: “todo o que é real é racional e todo o que se concibe como racional é real”.
O avatar de Karl Marx alporizouse despois da intervención de Hegel. Ergueuse da cadeira expelendo refachos luminosos que cegaban aos filósofos que estaban próximos a el. E sen sequera pedir permiso á presidencia, entrou de súpeto cunha crítica destrutiva á filosofía idealista de Hegel, utilizando ao seu amigo Feuerbach, ao que cualificou como “o único que exhibe unha actitude seria, crítica e belixerante contra a dialéctica hegeliana”. “A filosofía -continuaba Marx- non deixa de ser unha alienación, igual que a relixión, a política, a arte ou o dereito. É necesario saír desa alienación na que nos mete o sistema capitalista, forzando ao proletariado a que se movilice e se faga co poder que ostenta o capitalismo”.
Os filósofos da sospeita
Aínda ben non rematou Marx o seu discurso, entraron sen previo aviso tamén Nietzsche e Freud. Os tres son coñecidos como o “trio filosófico da sospeita”, catalogados polos seus colegas como radicais reivindicativos. Os tres critican, aínda que con argumentos distintos, a filosofía que se fundamenta no suxeito. Os tres sinalan que, tras a noción clásica de suxeito, se esconden uns elementos que o condicionan, o que lles permite pensar –sospeitar– que o feito de crear unha filosofía sobre esta noción do suxeito é unha auténtica falacia. Aínda máis, que a mesma noción de conciencia é tamén outra falacia. Afirman que o suxeito non se constrúe a si mesmo, senón que é resultado de condicionantes históricos, sociais, morais e psíquicos. Para Marx, a conciencia do individuo falséase por intereses económicos, e propón como solución acabar coas ideoloxías; Nietzsche culpa da falsa conciencia ao resentimento da debilidade, e aposta pola restauración do novo home; e Freud ve a causa desa falacia do suxeito nas represións do inconsciente, e establece unha terapia para abrirlle a porta e darlles renda solta a esas represións.
Pero ningún avatar presente, agás Michel Foucault que estaba moi atento, prestou o máis mínimo interese polas arengas dese trio reivindicativo, motivo polo que se retiraron frustrados da escena.
Alexander Nikolayevich Radishchev, que xustificara previamente a súa presenza nesta celebración dadas as previsibles consecuencias da guerra no mundo 1 de Popper, entrou sixilosamente acompañado por un avatar de seguridade. Permaneceu de pé ata que rematou o trio da sospeita. Logo, solicitou intervir, ao que accedeu a presidencia.
“Non pensaba acudir a esta cita, pero consideri necesario facelo para expoñer as miñas ideas nun momento no que o popperiano mundo 1 e mundo 2, no que vivín cincuenta e un anos, está anatemizando as miñas ideas. Veño reivindicar aquí o meu pensamento e criticar a política do actual goberno ruso, arbitrario e terrorífico. Putin impuxo a autocracia como sistema de goberno, que é o “máis contrario á natureza humana”, como manifestei no meu libro Viaxe de San Petersburgo a Moscú. Con esta forma de goberno autocrática, Putin está rompendo o seu contrato social coa cidadanía rusa, creando unha sociedade inxusta e oprimida. Putin podía ser autócrata, pero non tirano, se non que se mire en Licurgo, o filósofo rei de Esparta, que desde a súa autocracia promoveu a igualdade e os dereitos civís.
Acabada a súa intervención, o perímetro metavérsico estourou con agudos ultrasóns atildados de salvas irisdicentes, como tratando de enviar unha mensaxe desde o popperiano mundo 3 ao popperiano mundo 2.
Boecio, sentado ao lado de Tomás de Aquino, ofreceu a Radishchen o seu libro Da consolación da filosofía, un xesto solidario en apoio á súa crítica da autocracia ditatorial rusa.
Non se permitiu máis debate moderno despois da intervención de Radishchev. E, con certa celeridade, Sócrates solicitou a representación do grupo dos contemporáneos.
Os grupo dos contemporáneos e posmodernos
O primeiro en levitar sobre a agrupación contemporánea foi Bertrand Arthur William Russell, seleccionado polos integrantes do seu clan por consideralo unha figurada destacada do século XX. Xustificou a súa “revolta contra o idealismo” británico, a súa aposta pola filosofía científica e a aplicación da análise lóxica aos problemas metafísicos.
Pero quixo dar a preferencia de iniciar o debate contemporáneo ao seu amigo e colaborador Ludwig Wittgenstein. Este aceptou o reto.
Sobre o acolchado escabel dunha nora de atraccións, lembranza quizais do Prater vienés, altea o avatar Ludwig Wittgenstein ante o enfoque furtivo de todos os avatares presentes.
Cun rexistro de voz sorprendentemente baixo, Wittgenstein – o máis afamado representante de Viena nestes festexos filosóficos- expresou con contundencia que os problemas filosóficos deben ser analizados desde a linguaxe. “A filosofía non é unha ciencia, como ben explicou Platón no mito de Diotima, porque non está nin ao nivel da ciencia como o resto das ciencias nin tampouco por riba delas. Esa foi a teoría que expliquei no Tractatus Logico-philosophicus. Ao filósofo non lle corresponde investigar sobre a materia, que é competencia dos físicos; nin tampouco é asunto seu investigar os problemas sociais, que compete aos sociólogos. A filosofía non consiste nun conxunto de teorías sobre a realidade, porque non é un sistema, senón unha actividade que ten por obxecto a linguaxe. E aínda que máis tarde modifiquei a miña interpretación da linguaxe do Tractatus, onde a tratei como representación ou figura dos feitos, Carnap, Schlick e Neurath recolleron a miña teoría para crear o Círculo de Viena e o neopositivismo. Foi aí onde naceu o problema da verificación das hipóteses científicas, facendo acto de presenza Popper para substituír a verificación pola falsación. Logo máis tarde, cando escribín as Investigacións filosóficas, considerando a linguaxe como un xogo, apareceron os representantes da filosofía analítica, defensores da pluralidade de usos lingüísticos.
En resumo, eu creo que os problemas filosóficos son irresolubles, dado que non se poden solucionar mediante a experiencia; o único que cabe facer con eles é disolvelos, mostrando que son meras ilusións que nacen como consecuencia de confusións lingüísticas.
Platón e Tomás de Aquino -enfatizaba Wittgenstein- ofrecéronnos hai un momento unha descrición do mundo a través de proposicións que, probablemente eles consideran significativas e verdadeiras. Con esa descrición tentan informarnos de como é a realidade e de que tipo de entidades consta. Platón informounos que eran entidades universais, que identifica coas Ideas; e Tomás de Aquino considéraas como entidades espirituais, tal como as almas e Deus. Pero ambos admitiron tamén outros entes, que son os corpos físicos. Ademais, os dous creron darnos información significativa e verdadeira respecto das formas principais de coñecemento, das formas principais da acción moral e social, etc., convencidos de que todo iso é posible basicamente co recurso da razón.
Non obstante, na miña opinión, esa visión da filosofía non me parece correcta. Primeiro, porque os problemas filosóficos tal como se interpretaron historicamente son pseudoproblemas. Os únicos problemas son os que se refiren ao mundo empírico, xa que se poden expresar con precisión e se lles pode atopar solucións no ámbito das ciencias empíricas. Os asuntos que se levan tratando desde sempre polos filósofos son os problemas da realidade exterior, das relacións entre mente e corpo, pero non son problemas verdadeiros, reais, senón que son consecuencia de confusións lingüísticas. A filosofía entendida dun modo correcto non é unha doutrina senón unha actividade”.
Rematada a intervención de Wittgenstein, Russell recuperou a súa quenda, na que fixo unha férrea defensa da Filosofía como a mellor maneira de entender o mundo, de achegarnos á realidade e de descubrirnos a nós mesmos a través da reflexión. “O valor da filosofía -comezou Russell- depende do valor dos problemas que pretende respostar, e como a solución aos problemas que afectan aos seres humanos fundamentalmente pivotan sobre a vida, resulta necesario, e mesmo imprescindible, aproximarse á filosofía na procura desas solucións. É preciso borrar esa falsa opinión de valorar a filosofía como unha ocupación inocente, case inútil, á que se dedican persoas que buscan controversias ou debates sobre coñecementos imposibles.
É importante liberarnos de moitos prexuízos, entre eles desa forma de pensar que interpreta a vida humana como o labor de solucionar as necesidades materiais, esquecéndose de procurar tamén o alimento do espírito. O valor da filosofía debe acharse na atención fundamentalmente dos bens do espírito, pero sen deixar de atender ás necesidades materiais, que tamén afectan ás do espírito; só os que non son indiferentes a estes bens poden chegar á persuasión de que estudar filosofía non é perder o tempo.
As persoas faltas de lustre filosófico van pola vida prisioneiras dos prexuízos que derivan do sentido común, caen vítimas das crenzas habituais do seu tempo e confúndense coas ideas que se desenvolveron no seu maxín sen a cooperación deliberada da súa razón.
Por iso, ante calquera problema que se presente, a filosofía é capaz de suxerir diversas posibilidades que amplían o noso pensamento, liberándonos da tiranía do dogmatismo, da costume e das crenzas infundadas. Nesa tesitura, Bertrand Russell preguntouse a si mesmo ante tantos avatares expectantes:
Que é a filosofía? E respóndese a si mesmo: Máis que dar unha definición, sería de máis proveito dicir que a resposta está na pregunta, pois pode dicirse con razón que filosofar é pola súa esencia un modo de preguntar. Pero non toda pregunta é filosófica. Só o é a que se rexe pola verdade, a que interroga consciente e deliberadamente polo ser. A filosofía é indagación ontolóxica en canto vocación de pensamento e coñecemento verdadeiro. Preguntar hoxe pola natureza, pola esencia e orixe da filosofía, forma parte do acto de filosofar. Facer esta pregunta é a alma desta disertación, e o seu propósito principal é despregala, darlle expresión a unha idea da filosofía”.
Estrondo, fragor, escintileo e algarabía despediron a Bertrand Russell despois do seu excelente alegato en defensa da filosofía. Pero o tempo non deu para máis. Houbo un conato de rebelión polo grupo representante dos posmodernos ao non poderen participar nos actos desta festividade. Non obstante, Sócrates tranquilizounos prometéndolles que serían eles os primeiros en intervir na festa da filosofía de 2023. E desa maneira Baudrillard, Vattimo, Derrida, Lyotard e Deleuze, que eran os máis alporizados, entraron en razón.
Logo, a pantalla do metaverso apagouse impidíndonos observar a despedida dos asistentes, que probablemente sería cordial, e privándonos de poder facerlles unha foto histórica de tal evento. Pero, ben, será o próximo ano.
—————————————————————————————————
Outros artigos de Avelino Muleiro
Artigo: “Tempos de frio moral”
Artigo: “Avelino Muleiro: Trascendencia do irrelevante (II)”
Artigo: “Avelino Muleiro: Trascendencia do irrelevante (I)”
Artigo: “Avelino Muleiro: O bico envelenado de Casandra”
Artigo: “Avelino Muleiro: A ocorrencia como contraargumento político”
Artigo: “Avelino Muleiro: Rebelión na caverna”
Artigo: “Avelino Muleiro:” A razón á caza e captura do azar e da causalidade””
Artigo: “Avelino Muleiro: “Derradeiros poemas de Manuel Vilanova”
Artigo: “A opinión de Avelino Muleiro: ” Vítimas baixo sospeita “”
Artigo: “A opinión de Avelino Muleiro: “Retablo de Nova York””
Artigo: ” Da imbecilidade á loucura pasando pola estupidez “
Artigo:” Filosofía delenda est “
Artigo: ” Fronteiras borrosas na realidade xeracional “
Artigo: ” Auf Widersehen, Viena. Dankeschön ”
Artigo: ” Encontros -imaxinarios-en Viena (III). Freud-2 “
Artigo: ” Encontros- imaxinarios- en Viena (II). Freud-1 “
Artigo: ” Avelino Muleiro : “Encontros –imaxinarios– en Viena (I)” “
Artigo: ” Festas do Nadal e a súa historia “
Artigo: ” O cerebro humano, esa caixa negra da nosa conduta “
Artigo: ” Mente, cerebro e conciencia (II) “
Artigo: ” Mente, cerebro e conciencia (I) “
Artigo: ” Pienso, luego Resisto “
Artigo: ” Da caverna platónica á nova Barataria “
Artigo: ” A linguaxe, instalada no idiolecto e na evolución social “
Artigo: ” Viaxe polas entrañas da hermenéutica “
Artigo: “A xustiza, entre o veo da ignorancia e a Intelixencia Artificial “
Artigo: ” Malos tratos e crueldade “
Artigo: ” Movementos feministas e ideoloxía de xénero “
Artigo: ” Dereitos humanos e dereitos dos animais “
Artigo: ” Violencia patolóxica “
Artigo: ” Posmodernidade e medios de comunicación “
Artigo: ” A ilusión da eterna xuventude e da inmortalidade: pode ser reversible o envellecemento? “
Artigo: ” Filosofía Médica (II): A historia da medicina e os seus retos actuais “
Artigo: ” Filosofía Médica (I) :Relación da medicina coa filosofía e coa ciencia “
Artigo: ” De quen son os fillos? “
Artigo : ” O Poder da Intelixencia Emocional “
Artigo : ” Devalo da Galicia interior “
Artigo : ” Filosofía Política: realismo e perversións políticas ( II ) “
Artigo : ” Filosofía Política: realismo e perversións políticas ( I ) “
Artigo : ” Negacionismo e represión social “
Artigo : ” Reclamos tóxicos “
Artigo : “ Ditame aberto ás ideoloxías (II) “
Artigo : ” Ditame aberto ás ideoloxías (I) ”
Artigo : “ Crise de Valores “
Artigo : ” A paz perpetua ”
Artigo : ” Científicos, expertos, médicos e filósofos “
Artigo : ” Regreso ao futuro “
Artigo : ” Parte de guerra ”
Artigo : ” Mario Bunge, embaixador do Carballiño ”
————————————————————————————————–
Curriculum de Avelino Muleiro García
-Licenciado en Filosofía pola Universidad dee Barcelona.
-Catedrático de Filosofía do Instituto Alexandre Bóveda (Vigo).
-Director durante seis cursos académicos do IB. Alexandre Bóveda.
-Profesor do Instituto Ausias March (Barcelona) no curso académico 1968-69.
-Profesor de Filosofía da Universidade de Santiago de Compostela nos cursos 1970-71 e 1971-72.
-Subdirector Xeral de Bacharelato da Consellería de Educación da Xunta de Galicia (1986 e 1987).
-Fundador e presidente do partido político Nacionalistas de Galicia (NG).
-Co-fundador e actual presidente do Grupo Aletheia de Filosofía.
-Fundador e actual Director do Instituto de Estudios Carballiñeses.
-Director da revista Ágora do Orcellón.
-Presidente da asociación Álvaro das Casas.
-Vocal da asociación Amigos da Universidad de Vigo.
-Membro do consello de redacción do boletín Tres Campus (Amigos da Universidade de Vigo).
-Membro cofundador da Táboa da historia de Galicia.
Obras
Colaborador semanal de Diario16 (desde finales dos ochenta e comenzos dos noventa).
-Colaborador semanal de Atlántico Diario, durante cinco anos, co logotipo El Surco (en castellano) e Xermolo (en galego).
-Publicou traballos da súa especialidade (Nietzsche, Wittgenstein, Lóxica…) en libros e revistas filosóficas.
-Colaborador en libros e revistas culturales (Festa da palabra, Encontros coa tradición. Conversas no Ribeiro, Tres Campus, Verbas aos mozos galegos, de Álvaro das Casas -en edición facsímile-, O Manifesto UCRA, de Álvaro das Casas –edición facsímile-, etc).
-Prologuista de varios libros (Nomes do Ribeiro -de Frutos Fernández-, Os nomes beiramariños –de Gerardo Sacau–, Mar adiante, as Xeiras dos Ultreias, etc).
-Coordinador do libro Homenaxe a Neira Vilas e a Balbino, o neno labrego.
