Avelino Muleiro García :
-Licenciado en Filosofía pola Universidade de Barcelona.
-Catedrático de Filosofía do Instituto Alexandre Bóveda (Vigo).
-Director durante seis cursos académicos do IB. Alexandre Bóveda
Quousque tandem abutere, Catilina, patientia nostra?
En tempos da posverdade -eufemismo da mentira-, do pensamento único, da polarización ideolóxica e política, dos ataques á Ilustración e á democracia, da demolición educativa das humanidades…, o estoicismo irrompe na sociedade presentando a súa carta de renovación con vocación de converterse nunha aposta pola felicidade e como fármaco de salvación.
Hai unha constatación evidente de que o estoicismo está de volta nesta sociedade. Nun mundo cheo de incertezas e cambios rápidos, moitas persoas atopan no estoicismo unha forma de manter a calma e a resiliencia fronte ás adversidades. Nunha sociedade consumista, o estoicismo ofrece unha alternativa que valora a virtude e a sabedoría por encima dos bens materiais. Así, as razóns dese retorno débense fundamentalmente a motivos que ecoan nas condicións da vida moderna. Unha é o estrés. O estoicismo ensina a centrarse exclusivamente no que se pode controlar, matiz que axuda a reducir o estrés e a ansiedade nun mundo incerto e cambiante. A filosofía estoica ensina que, aínda que non podemos controlar o que sucede ao noso ao redor, si podemos gobernar as nosas reaccións. Esa idea resoa naqueles que buscan mellorar o seu benestar emocional e mental.
Outro aspecto importante do estoicismo está na énfase que introduce no autocontrol, promovendo a aceptación das circunstancias inevitables e o desenvolvemento da resiliencia fronte ás adversidades, un recurso que resulta sumamente atractivo en tempos de incerteza e desacougo. E, asemade, está a crítica e o rexeitamento do materialismo actual, promovendo a simplicidade, a humildade e o equilibrio que aporta o pensamento estoico, unhas características que contrastan coa complexidade e co materialismo da sociedade actual.
O estoicismo pescudado pola sociedade actual non é só un recurso filosófico, senón unha guía práctica para a vida diaria. Os seus principios poden aplicarse en incalculables situacións cotiás e por calquera persoa.
As orixes da filosofía estoica
Os auténticos creadores e ideólogos do estoicismo foron Zenón de Citio, fundador da escola (Stoa), e Crisipos. No seu haber está a sistematicidade da filosofía coa famosa división tripartita en lóxica, física e ética.
A lóxica estoica
Na lóxica, os estoicos están considerados os fundadores da semántica ao distinguir entre o signo ou significante –sèmaînon-, o significado -lektón-, e o obxecto ao que se refire o signo –pragma ou tynkhánon. No tocante á lóxica formal, enunciaron por primeira vez o estudo sistemático das funcións veritativas e os conectores, creando así a lóxica conectiva coas catro conexións: negación, conxunción, alternativa ou disxunción e condicional. A lóxica considérana fundamental e condición necesaria para poder aplicar correctamente a ética á vida.
A física estoica
A física dos estoicos significou unha grandiosa especulación sobre a realidade total. Nesa física, todo o que existe é corpóreo. Só existen corpos, obxectos tridimensionais que se resisten á presión exterior. Todo o real é corpóreo, material, e así a existencia e a corporeidade son o mesmo. Desa maneira, o obxecto da física abarca toda a realidade, porque consiste no coñecemento dos corpos. Só existen catro excepción a ese principio xeral: o significado (lektón), porque é incorpóreo, o baleiro, o espazo e o tempo.
No medio do baleiro infinito está o universo, unha enorme esfera maciza rodeada de lume. Nese universo, igual que en cada corpo singular, existen dous principios básicos, inseparables: un principio activo –tó poioûn– e un principio pasivo –tó páskhon-. A unión de ambos forma todos e cada un dos corpos e tamén o universo.
O universo está vivo, latexa, está atravesado por unha gran alegría e pensa con gran intelixencia. É, pois, un enorme animal, onde o lume é a alma que lle dá vida. Ese lume méstúrase co aire para fundar o pneuma ou sopro, que actúa como principio dinámico que mantén a unidade e cohesión dos corpos. O pneuma une todas as cousas como un campo de forza e dispón das sementes intelixibles –lógoi spermatikoí-, que son realidades materiais de cada cousa. Ese pneûma tamén está na alma humana aportándolle a razón e a intelixencia. Non obstante, con diferenza dos animais, que posúen ese sopro, na alma humana hai unha chispa do lume puro que constitúe o seu elemento hexemónico –tò hégemonikón– e que representa o mellor de nós.
Determinismo e drama cósmico
Non se pode entender a ética estoica sen saber que a súa base reside na interpretación da física. Os seres humanos somos seres físicos, formamos parte do universo e estamos formados dos mesmos elementos.
A física estoica é herdeira de Heráclito e, en certa medida, da idea de destino e da fatalidade que cantaran Homero e Píndaro séculos antes. O universo era para os estoicos un enorme animal que estaba sometido a unha cíclica palpitación. Estaba formado por lume e materia, dous elementos dos que resultaron todas as cousas -minerais, vexetais, animais, astros, seres humanos e deuses-. As cousas son fugaces, efémeras, caducas. Pero a vida do universo transcorre en periodos cíclicos e, ao final de cada período, o lume e a materia sepáranse provocando a extinción e a desaparición das cousas. Así, todo se extingue, todo desaparece e remata. Pero ese ciclo repítese eternamente con absulta precisión e regularidade. O eterno retorno non ten fin. Nietzsche recuperaría na súa filosofía esta idea heracliteana e estoica do eterno retorno para probar esa forma singular da inmortalidade.
Eses ciclos cósmicos están regulados pola razón universal, polo logos ou lei cósmica da natureza, á que todo se subordina e todo predetermina. Esa lei non admite excepcións nin erros, por iso o universo é regular e uniforme. Existe, pois, para os estoicos un destino, unha fatalidade ou fatum que está por encima dos deuses e dos seres humanos. Nada sucede por azar; todo acaece por necesidade. A necesidade, o destino e a fatalidade, son idénticos á lei cósmica universal, á lei da natureza. Cando pensamos que algo é eventual ou continxente, o que sucede é simplemente que ignoramos a súa causa. É inútil pretender cambiar o curso das cousas porque só cabe coñecelo e acatalo.
A ética estoica
A ética estoica provén da ética cínica representada por Crates de Tebas e Dióxenes de Sinope (Turquía). Non obstante, Zenón e Crisipo refinaron e modularon as teses cínicas con ideas seleccionadas de Platón e Aristóteles. Pero a idea básica e fundamental da ética estoica radica en tratar de conseguir que os seres humanos cheguemos a ser tan autónomos, ordenados e uniformes como o universo do que formamos parte. O estoicismo pretende que os seres humanos poidamos lograr ser sabios, coñecendo e aceptando en todos os detalles e circunstancias a lei cósmica, que é a nosa propia lei. A ética estoica consiste, pois, en entregarse a ese destino universal a través da virtude do sabio, que sabe aceptar libre e consciente a necesidade que impera na natureza.
É cando menos sorprendente que tanto o fundador do estoicismo, Zenón de Citio, como o seu discípulo e continuador da escola estoica en Atenas, Cleantes de Assos, morresen por suicidio (262 e 232 a. C., respectivamente).
Por iso, o estoicismo é unha forma de vida, nacida en Grecia no século III a. C., que ingresou con robustez e poderío no Imperio Romano durante os primeiros séculos do cristianismo e que se foi modificando e adaptando a cada época co paso dos séculos. É un tipo de filosofía que influiu profundamente no pensamento occidental, incluíndo o cristianismo e as psicoterapias modernas. Enfocado na razón, na sabedoría e na virtude da paciencia merece ser valorada como unha boa guía para enfrontar a incerteza, o caos e a desorientación onde navega, e con frecuencia colapsa, a vida moderna. Na actual situación social, onde o estrés se alía coa inmediatez e a presión das redes sociais induce á patolóxica bulimia consumista xerando incerteza psicolóxica sobre o futuro das persoas, o estoicismo aporta interesantes doses de paz interior e oferta principios racionais para controlar as emocións corrosivas e a ansiedade incontrolable.
É así como a filosofía estoica enraíza nun mundo caracterizado pola incerteza, o desasosego e o consumismo, ofrecendo alternativas eficaces a ese enfoque materialista predominante. A súa mensaxe céntrase na aceptación do control das nosas decisións, así como na fortaleza para anticipar mentalmente situacións adversas e podelas afrontar con calma e con resiliencia emocional.
A terapia da paciencia
A paciencia implica non só aceptar o que non podemos cambiar, senón tamén valorar o que temos. A paciencia é algo máis que a simple espera. É a habilidade de actuar con sabedoría e resiliencia, mantendo a calma ante a adversidade. “A paciencia é a fortaleza do débil, e a impaciencia é a debilidade do forte” (Kant).
A paciencia forma parte da filosofía estoica porque invita a soportar pacientemente -estoicamente- as adversidades da vida aceptándoas como algo que se escapa do noso control. A palabra paciencia provén do vocablo grego pathos (πάθος), que significa sufrimento ou estado de ánimo. Os estoicos realzan o papel do pathos na súa terapia ética, posiblemente guiados pola Retórica de Aristóteles onde o pathos era unha forma clave de persuadir ao espectador. Pathos significa sufrimento, que é diferente da dor. A dor é unha experiencia sensorial desagradable, incómoda, agraz, irritante… vinculada ao dano físico, mentres que o sufrimento representa unha dimensión racional, emocional e consciente desa dor ao considerala como algo indesexable e perigosa para a súa vida. As persoas podemos sufrir sen ter dor. Os animais teñen dor pero non sufrimento, por non se decataren das consecuencias nin das implicacións da dor na súa vida. A dor forma parte do sufrimento humano polas implicacións que derivan para a vida, e esa implicación é consecuencia dunha interpretación emocional e psíquica de algo que nos conmociona e conturba.
Quen padece o pathos é un paciente, e a paciencia (pacien-cia) é a natureza e a esencia do paciente. De igual forma, a esencia do prudente é a prudencia (pruden-cia), a do eficiente é a eficiencia (eficien-cia), a do obediente é obediencia (obedien-cia), etc.
Cando alguén lle pide paciencia a unha persoa, non lle roga que non sufra, senón que asuma o sufrimento como unha situación incómoda da que ela non é responsable nin pode impedir. O lance ou situación que lle afecta excede da súa capacidade, polo que se debe descargar de toda responsabilidade e pensar que lle é imposible modificar a situación. Ofrecer paciencia como pésame axuda á persoa en duelo a sentirse comprendida e apoiada, reforzando con esa mensaxe de empatía que non está soa no seu proceso de sanación. Non se lle pide que non sufra, porque o sufrimento é unha emoción e as emocións saén fóra do noso control racional. En cambio, non se pide paciencia para a dor, porque a erradicación deste dano físico si pode depender dun mesmo procurando achar solucións na medicina e nos médicos.
Hai veces que un se impacienta pola espera -unha intervención cirúrxica, o resultado dun exame académico, a tardanza dunha cita…-, pero o que precisa esa persoa é a paciencia, convencéndose de que sufrindo na espera perde enerxía psíquica e non vai conseguir nada porque non depende del adiantar o esperado.
A cláusula da reserva
Aínda que a filosofía estoica naceu en Grecia, os grandes teóricos e practicantes do estoicismo refulxiron en Roma. Epicteto, Séneca e Marco Aurelio encabezan con maior prestixio a lista estoica. Epicteto foi un escravo liberado que se converteu nun dos máis influentes mestres estoicos. Os seus ensinos centráronse na importancia do autocontrol e na aceptación do que non podemos cambiar. Lembrábanos Epicteto que non son as cousas en si mesmas as que nos perturban, senón as nosas opinións e interpretacións sobre elas. Esa idea convídanos a mirar máis alá das aparencias e a procurar unha quietude interior que trascenda as circunstancias externas neste proceso de aceptación. Niso consiste a paciencia, que non é unha resignación pasiva, senón unha acción aconsellada pola aceptación de renunciar a loitar contra as forzas incontrolables da vida. É necesario apostar por canalizar a nosa enerxía cara ao que nós podemos cambiar coa nosa actitude fronte ás adversidades, porque esa forma de indiferencia catapúltanos ás portas da paciencia.
A cláusula de reserva é un antídoto contra a obsesión por controlalo todo. Aparece no Enquiridión de Epicteto e está xa considerado un concepto estoico que aconsella non aferrarse de forma ríxida aos plans propostos, xa que o control absoluto sobre os acontecementos é unha ilusión. Epicteto aconsella actuar con moderación e estar preparado para aceptar que os resultados poden non ser os esperados. Esta filosofía promove a aceptación da incerteza e o enfoque no que está baixo o noso control, liberándonos de frustracións e permitíndonos enfrontar a vida con ecuanimidade. “Cando vas iniciar unha acción, lembra en que consiste realmente. Se te vas bañar, ten en conta o que adoita pasar nos baños públicos: alguén che salpicará, outro empurrará, outro insultará, outro roubarache…Sérvete unicamente do impulso que che leva á acción e da renda que permite a inacción, pero con suavidade, con moderación e cunha cláusula de reserva” (Enquiridión).
Nun mundo que constantemente nos presenta situacións inesperadas, Epicteto axúdanos non só a aceptar o inevitable, senón tamén a destapar a fortaleza e sosego que emerxen desa aceptación. Ensínanos a pensar que a paciencia non consiste simplemente en esperar pasivamente o que nos afecta, senón en aceptar activamente a realidade cunha mente sosegada e resiliente. Niso consistía a ataraxia, un concepto utilizado polos estoicos para designar un estado de ausencia de inquietude, tranquilidade de ánimo e imperturbabilidade de espírito.
Nesta sociedade é moi necesaria a paciencia como fármaco psicolóxico. Por iso é preciso reivindicar a paciencia dos fillos cos seus pais, e destes con aqueles. A paciencia é indispensable aos alumnos cos seus profesores, e destes cos seus recíprocos. En cambio, a paciencia non ten cabida na política –Quousque tandem abutere, Catilina, patientia nostra (Ata cando abusarás, Catilina, da nosa paciencia?), nas guerras, nos malos tratos, nos atentados contra o medioambiente… porque todos estes casos están baixo o noso control e podemos evitalos. Utilicémola cando as circunstancias fuxen da nosa administración.
Outros artigos de Avelino Muleiro:
Avelino Muleiro: “O poderío demoledor da estupidez (II)”
Avelino Muleiro: “O poderío demoledor da estupidez (I)”
Avelino Muleiro: “A felicidade, un estado cuántico (II)”
Avelino Muleiro: “A felicidade, un estado cuántico (I)”
Avelino Muleiro: “Marisa Crespo: Da modestia á excelencia”
Artigo: “Avelino Muleiro: “O triunfo da vulgaridade””
Artigo: ” Avelino Muleiro. ” A vida, un xogo total”
Artigo: ” Avelino Muleiro: “Se a vida estivese programada” “
Avelino Muleiro:”Os novos Retablos das Marabillas”
Artigo: “Avelino Muleiro: ” Viaxando -no metaverso- con Charles Darwin pola Patagonia, (II)”. Darwin, os foguinos e o espectáculo da Natureza”
Artigo: “Avelino Muleiro: ” Viaxando -no metaverso- con Charles Darwin pola Patagonia, (I)”“
Artigo: “Avelino Muleiro: ” Maldita soidade (II). A soidade psicolóxica “
Artigo: “Avelino Muleiro: ” Maldita soidade (I). A soidade na filosofía “”
Artigo: “Avelino Muleiro: “Perdón, rancor e cicatrices””
Artigo: “Avelino Muleiro: “A mentira como ascensión do nihilismo””
Artigo: “Avelino Muleiro: “Mi Buenos Aires querido…””
Artigo: ” Avelino Muleiro: ” O erro categorial nas Ciencias Sociais (I) O fetichismo das ideas””
Artigo: “Avelino Muleiro: “Mundos acoplados””
Artigo: “Avelino Muleiro: “As profecías da actual situación de naufraxio posmoderno (II)””
Artigo: “Avelino Muleiro:”Náufragos posmodernos nunha sociedade ideoloxizada (I)””
Artigo: ” Avelino Muleiro:” Do xene egoísta ao algoritmo suicida””
Artigo:” Avelino Muleiro. A ética do discurso (II) A ética ao rescate”
Artigo:” Avelino Muleiro. A ética do discurso (I) A ética ao rescate”
Artigo: “Avelino Muleiro: ” Cultura e Viño “”
Artigo: ” Avelino Muleiro: “Poden ter dereitos os animais? (II)” “
Artigo: “Avelino Muleiro: “Poden ter dereitos os animais? (I)””
Artigo: “Avelino Muleiro: As pseudociencias e a medicina convencional”
Artigo: “Avelino Muleiro: A vileza dos novos deuses fatuos do Olimpo”
Artigo: “Rebelión sentimental do amor contra o control lóxico da razón (II)”
Artigo: “Rebelión emocional da amizade contra o control lóxico da razón (I) “
Artigo: “Sofismas e falacias, torpedos do discurso lóxico”
Artigo: ” Festa da filosofía no metaverso “
Artigo: “Tempos de frio moral”
Artigo: “Avelino Muleiro: Trascendencia do irrelevante (II)”
Artigo: “Avelino Muleiro: Trascendencia do irrelevante (I)”
Artigo: “Avelino Muleiro: O bico envelenado de Casandra”
Artigo: “Avelino Muleiro: A ocorrencia como contraargumento político”
Artigo: “Avelino Muleiro: Rebelión na caverna”
Artigo: “Avelino Muleiro:” A razón á caza e captura do azar e da causalidade””
Artigo: “Avelino Muleiro: “Derradeiros poemas de Manuel Vilanova”
Artigo: “A opinión de Avelino Muleiro: ” Vítimas baixo sospeita “”
Artigo: “A opinión de Avelino Muleiro: “Retablo de Nova York””
Artigo: ” Da imbecilidade á loucura pasando pola estupidez “
Artigo:” Filosofía delenda est “
Artigo: ” Fronteiras borrosas na realidade xeracional “
Artigo: ” Auf Widersehen, Viena. Dankeschön ”
Artigo: ” Encontros -imaxinarios-en Viena (III). Freud-2 “
Artigo: ” Encontros- imaxinarios- en Viena (II). Freud-1 “
Artigo: ” Avelino Muleiro : “Encontros –imaxinarios– en Viena (I)” “
Artigo: ” Festas do Nadal e a súa historia “
Artigo: ” O cerebro humano, esa caixa negra da nosa conduta “
Artigo: ” Mente, cerebro e conciencia (II) “
Artigo: ” Mente, cerebro e conciencia (I) “
Artigo: ” Pienso, luego Resisto “
Artigo: ” Da caverna platónica á nova Barataria “
Artigo: ” A linguaxe, instalada no idiolecto e na evolución social “
Artigo: ” Viaxe polas entrañas da hermenéutica “
Artigo: “A xustiza, entre o veo da ignorancia e a Intelixencia Artificial “
Artigo: ” Malos tratos e crueldade “
Artigo: ” Movementos feministas e ideoloxía de xénero “
Artigo: ” Dereitos humanos e dereitos dos animais “
Artigo: ” Violencia patolóxica “
Artigo: ” Posmodernidade e medios de comunicación “
Artigo: ” A ilusión da eterna xuventude e da inmortalidade: pode ser reversible o envellecemento? “
Artigo: ” Filosofía Médica (II): A historia da medicina e os seus retos actuais “
Artigo: ” Filosofía Médica (I) :Relación da medicina coa filosofía e coa ciencia “
Artigo: ” De quen son os fillos? “
Artigo : ” O Poder da Intelixencia Emocional “
Artigo : ” Devalo da Galicia interior “
Artigo : ” Filosofía Política: realismo e perversións políticas ( II ) “
Artigo : ” Filosofía Política: realismo e perversións políticas ( I ) “
Artigo : ” Negacionismo e represión social “
Artigo : ” Reclamos tóxicos “
Artigo : “ Ditame aberto ás ideoloxías (II) “
Artigo : ” Ditame aberto ás ideoloxías (I) ”
Artigo : “ Crise de Valores “
Artigo : ” A paz perpetua ”
Artigo : ” Científicos, expertos, médicos e filósofos “
Artigo : ” Regreso ao futuro “
Artigo : ” Parte de guerra ”
Artigo : ” Mario Bunge, embaixador do Carballiño ”
————————————————————————————————–
Curriculum de Avelino Muleiro García
-Licenciado en Filosofía pola Universidad dee Barcelona.
-Catedrático de Filosofía do Instituto Alexandre Bóveda (Vigo).
-Director durante seis cursos académicos do IB. Alexandre Bóveda.
-Profesor do Instituto Ausias March (Barcelona) no curso académico 1968-69.
-Profesor de Filosofía da Universidade de Santiago de Compostela nos cursos 1970-71 e 1971-72.
-Subdirector Xeral de Bacharelato da Consellería de Educación da Xunta de Galicia (1986 e 1987).
-Fundador e presidente do partido político Nacionalistas de Galicia (NG).
-Co-fundador e actual presidente do Grupo Aletheia de Filosofía.
-Fundador e actual Director do Instituto de Estudios Carballiñeses.
-Director da revista Ágora do Orcellón.
-Presidente da asociación Álvaro das Casas.
-Vocal da asociación Amigos da Universidad de Vigo.
-Membro do consello de redacción do boletín Tres Campus (Amigos da Universidade de Vigo).
-Membro cofundador da Táboa da historia de Galicia.
Obras
Colaborador semanal de Diario16 (desde finales dos ochenta e comenzos dos noventa).
-Colaborador semanal de Atlántico Diario, durante cinco anos, co logotipo El Surco (en castellano) e Xermolo (en galego).
-Publicou traballos da súa especialidade (Nietzsche, Wittgenstein, Lóxica…) en libros e revistas filosóficas.
-Colaborador en libros e revistas culturales (Festa da palabra, Encontros coa tradición. Conversas no Ribeiro, Tres Campus, Verbas aos mozos galegos, de Álvaro das Casas -en edición facsímile-, O Manifesto UCRA, de Álvaro das Casas –edición facsímile-, etc).
-Prologuista de varios libros (Nomes do Ribeiro -de Frutos Fernández-, Os nomes beiramariños –de Gerardo Sacau–, Mar adiante, as Xeiras dos Ultreias, etc).
-Coordinador do libro Homenaxe a Neira Vilas e a Balbino, o neno labrego.