Felipe Senén: “Os programas de man das Festas Maiores do Carballiño”

23 Setembro, 2023

Por Felipe-Senén

As festas significan evasión, un xeito de catarse individual e colectiva, de afirmación na tradición popular e na innovación, a exposición e escaparate da capacidade creativa: estoupar de luces, cores, sons, músicas, algarabías, bailes, abundancia, xantar enxebre, fastío de arrecendo a azucre, ás farturas que din os irmáns portugueses. Baile de sensacións, de cheiros mesturados cos do incenso e a pólvora, proba de que o profano e o sacro seguen a collerse da man.

AVANTAR ACTIVIDADES

**Festas Carballiño – 1944- Cartel Fumega**

As festas do Carballiño, como todas, especialmente en Galiza, moito teñen de feira e velaí nesta encrucillada, entre a montaña e os ribeiros, o gran feirón do dezaseis de setembro, tempo despois da vendima, cando se abren as portas dos preparativos para o outono: mercado do gando, das vacas e sobre todo dos porcos, animaliños aos que, en breve, lle tocará o seu San Martiño. Festas as do Carballiño que foron e son referente, polas atraccións, as orquestras, onde non faltaba a Poceiro, Nuevos Ritmos, os Satélites, os Travadores, os Cunters, a París de Noia…e sempre a nosa orquestra Millara, os músicos convidados, Juan Pardo e logo Junior, Andrés do Barro, Victor Manuel, Norma Duval, Rosario, La Unión, Presuntos Implicados, Mocedades, Loquillo, Pimpinela, Azucar Moreno, Carlos Baute, Bustamante, Luar na Lubre, La Frontera … fervedoiro de entusiasmo, ir e vir de xente, sen faltar gran sesión de fogo fixo e voador e que os de antes chamabámoslle o “Folión do San Cibrao”….e claro que o era, foliada de estrondo, luces, cores, tremores, entre enxeñosos trebellos de madeira cubertos de paquetes de pólvora, atados de mechas, rodas que prendidas dan voltas e reviravoltas de faiscas multicolores, afiando ilusións…e todos bocaaberta, apampados mirando ao ceo, á maxia do fogueteiro. Tradición pirotécnica minuciosamente descrito pola Pardo Bazán en “El Cisne de Vilamorta”, condesa escritora, a que, sen mesturarse coa algarabía festeira enxergaba aquel espectáculo dende o balcón da solemne mansión dos Quiroga ou, como ilustre convidada, dende o do Concello.

Festas, evasión, diciamos, a que nos anos da posguerra, quizais para esquecer, aínda foi máis acentuada e esmerada. Celebración, encontro maiúsculo, inversión para a oferta e na demanda, en canto significa o mellor que un e todos xuntos, case como tribo, podemos dar de si. Aínda organización patriarcal e programa de festas argallados por unha Comisión, formada por empresarios, armadanzas, mesmo por concelleiros e a certa supervisión e bendición dunha presidencial Alcaldía censora. Repertorio de atraccións como xeito de seducir, que, previamente inclúen concurso de artísticos carteis de festas, aos que participan creadores locais e mesmo ourensáns, entre os que temos firmas como : Fumega, Felipe L. Lopez, Prego, Germán, Tudó, Arturo Corral… portada tamén para modélicos programas de man, todo un referente artístico e literario, a máis de xeito para sufragar as festas acudindo aos anunciantes. Poucos empresarios faltaban naquelas páxinas e uns comerciais tiraban polos outros: de plana enteira, de media, de un cuarto… Páxinas que serían impresas cun certo gracioso gusto curse, kitsch, nas que, nun certo desorde, alternando co cronograma festivo por días e horas, se ofrecen datos turísticos, abundantes os referidos ao Balneario, ao Parque, á Residencia, itinerarios turísticos e a aquela ilusión que parecía un castelo inacabado, realismo máxico feito arquitectura de pedra e artesáns canteiros, o templo da Veracruz. Información complementada coa de servicios oficiais, bancarios, medios de comunicación, comercias…

**Festas Carballiño – 1952 – Cartel F. López**

Iso si, na primeira páxina non faltaba o “Saúdo” do Alcalde, como un copia e pega de anos anteriores da declaración de intencións, pouco creativo en aquelo de ter en conta a presentes e a nostálxica lembranza dos ausentes, dos emigrantes…. Sumaban artigos e fotografías, debuxos de creadores locais, vellos e novos…páxinas que eran plataforma experimental para maiores encargos literarios ou artísticos. Asuntos festivos que os medios de comunicación complementan con suplementos especiais dedicados á vila.

Festa tamén das letras en programa aberto a escritores consagrados e novas promesas

Servidor poucas veces faltou a aquela chamada de participar neses programas, e veno facendo dende ben cedo, dende 1970. Era un honor e un estímulo estar en tal democrático convivio literario, páxinas nas que tamén estaba a sabia elocuencia de Otero Pedrayo…Dan Ramón sempre disposto a informar e formar naquilo de poñerlle poesía, tradición, innovación, “espírito” galego a canto facía, con aquelas súas nostalxias: ollando ao lonxe o horizonte do Carballiño, dende a súa solaina de Trasalba. Il contaba que pola mañá ao erguerse e ao abrir as xanelas miraba cara á silueta de can deitado da Madanela… e baixo dela asomaban branqueciñas as casas e as grúas dun Carballiño alboreiro, insatisfeito en medrar… E pola noite, ao pechalas, ao despedíase do día coa mesma ollada, agora tintinexando ofrecíanse ao lonxe as luceciñas que dende Punxín, por Listanco arriba e Dacón marcaban a estrada… E nestas noites de setembro, o patriarca don Ramón agardaba algo máis de tempo para enxergar dende aquel seu observatorio do universo o folión de luces dos foguetes, arremedando e floreando o Ceo: Festas Maiores no Carballiño.

**Festas Carballiño – 1959 – Cartel F. López**

Páxinas do programa festivo que naqueles anos corenta aínda incluían nostalxias arredor de Calvo Sotelo, o deputado en Cortes nos anos da Restauración por estas terras, sumando artigos con información arqueolóxica e de gran amor á bisbarra de Florentino López Cuevillas, textos enxalzando a vila de Angel Sevillano, de Lorenzo Garza, de Fumega Rodríguez… nos cincuenta os tan informativos do ilustre secretario do concello, un dos animadores desta iniciativa de programas, os de Fariña Jamardo, que reclamaba firmas de colegas como a de Luis Moure Mariño, a do avogado local Nogueira Rumbao, do mestre Bernardino González… nos sesenta os artigos daquela voz potente, oteropedraiana e que se dicía a “voz da montaña”, a do temido (polos seus alumnos por libre no Instituto de Ourense) profesor Ogando Vázquez, os do veraneante coruñés Eduardo de Aspe Sanjurgo, do director da Coral de Ruada Manuel de Dios, de Vidán… pouco despois e dende moi cedo os do impresncidible na historia cultural do Carballiño, Pepe Prada, sumando as perspectivas nostálxicas dun Benxámin Vázquez xa exercendo de xornalista en Compostela, os textos do sacerdote Enrique Bande, párroco en Xendive e Profesor no Corral, os do arquitecto en Barcelona Dapena Alfonsín… e maís modernamente incorpóranse Aurelio Miras, Manolo Celta, Xosé V. Fernández Viñal, Pallón, Ernesto Pilán, Cesáreo Sánchez, Pio Moa, dun televisivo Blanco Campaña, os do cineasta Chano Piñeiro , así como os de un Miguel Anxo Fernández, os de Carlos Rodriguez ou Xosé Luis Díz que, ademais de tomar parte na confección do programa, afondan na historia da vila, recuperan documentos gráficos e abren camiños nesta tradición festiva.

As grandes festas patronais dos anos do desenrrolismo

Os anos do twist, os do desenrrolismo – os dos alcaldes Javier Perea Rodríguez (1966-1977) e do seu sucesor no cargo Argimiro Marnotes Rodriguez (1977-1991), que supoñen importantes obras e mudas na vila, nos que non se soubo dicir que non – supuxeron tamén moitas incorporacións ás festas maiores, entre elas, no 1964 o nacemento dunha nova romaría o da Festa do Pulpo, a que tres anos depois se pasaría a agosto, así como concursos e actuacións de primeira fila.

Páxinas nas que non faltan as colaboracións de colectivos en auxe en cada momento como a da Peña Nove, creadora de tantas iniciativas, no 1969 impulsora do Raille do Lacón ,que no 1972 dará paso á primeira subida á Saleta. A Sociedade de Pesca Arenteiro… un entón flamante Casino, dende 1969 as do Cine Clube, incluíndo as súas experiencias revitalizadoras da sétima arte e prolongando esa vida cinéfila na vila. Nos 80, Avantar, o Ballet Galego Eiras Nosas do recordado Marchena, Orballo coas súas xornadas de teatro, Orcellón, Outeiro…

**Festas Carballiño 1958 (Cartel FELIPE LÓPEZ)**

Alborada de bombas de palenque, son de gaitas e repenique de campás

Programa festivo que normalmente acollía unha intensa semana: de sábado-domingo a domingo, arredor do día 14 ao 19 de setembro no que finalizaba coa romaría da Saleta. Sobre o día 15 o Concurso Comarcal de Gando, que reunía aos mellores exemplares da comarca, vacas e touros engalanados con escarapelas, divisas, cintas de cores, desfile dos premiados e reparto de premios. Campionato de tenis, de halterofilia… Cimo da festa en día especial que era o do gran feirón do 16, seguido do 17, o do celebrado padroeiro San Cibrao, imaxe que seguida de todas as autoridades sae en procesión polas rúas da súa vila.

Xornadas de algarabía que o programa anunciaba e comezaban cunha “Alborada” de estrondo, o dunha ducia de foguetes, a un tempo que a campá do reloxo daba as nove e a da igrexa vella tanxía á misa… poucos minutos despois xa se escoitaba recorrendo as rúas o son agudo das gaitas grileiras, o bombo e o tamboril dos gaiteiros. Ás doce , como non, anunciábase a “sesión vermouth” e “paseo de moda”. Momentos animados polos gaiteiros agora acompañados dos cabezudos… e sempre me preocupou que asociaran os grotescos cabezudos coas gaitas… Máis atrás a seriedade das renomeadas bandas de música convidadas, A Lira de Ribadavía, a de Celanova, a dos Bombeiros Voluntarios de todo o Minho Potugués, sen faltar a do Carballiño, desfilando con pasacalles e concerto final na praza. Momentos con música de fondo, para ver e ser vistos nas mesas exteriores dos cafés. Pois as festas eran os días das estreas, da roupa do inverno, zapatos, saias, pantalón e chaquetas novas…Nas casa non faltaba un xantar especial.

Pola tarde algún encontro especial: fútbol no campo de Espiñedo, ou pola rúa maior a inxenuidade dos xogos populares, cucañas, carreiras de sacos, tirar da corda, chave….e na tardiña os bailes que abrían ás verbenas ate altas horas da madrugada, nun ir e vir de xente, entre palcos de madeira instalados na rúa Mosquera, na Praza Maior, no Cruce de Arriba, parte do antigo Campo da Feira, agora Praza do Emigrante e na que, por espazo amplo era onde se concentraba a maior parte das atraccións, onde non faltaban as autopistas de cochiños eléctricos, Camarero, churrería Galiano, o Mañico de Cariñena, un moneco con cachirulo enxebre atado na cabeza, con faixa roxa e cargado cun odre que vertía viño tinto sen cesar, como unha fonte de vida na que se cargaban os vasos dos clientes… as tómbolas, de tiro, de sorteos, os cabaliños, a casa do terror, algún tatriño… e nos meus tempos a Gran Jinkana Rusa, uns garridos e atrevidos motoristas, de acentos checos ou así, que nas súas concorridas sesión daban voltas e voltas subindo, arredor da parede dunha estrutura tubular, entre estrondo dos motores fume e cheiro a gasoil… As festas do Carballiño eran palabras maiores. E a media noite o esperado folión…para seguir a verbena.

Colección de programas de Festas do Carballiño que gardo, entre outras lembranzas. Páxinas que expresan ben o panorama anímico, económico e social da vila. Sinto que non haxa unha biblioteca de asuntos locais que busque, recompoña o crebacabezas da historia dispersa, garde e ofreza á investigación aqueles programas, carteis, mesmo pasquíns, boletos…. Nunca é tarde si asumimos que o futuro, a orixinalidade. radica nas orixes.

FOI NOVA EN BADAL